BBC-ს რუსული რედაქცია აფხაზეთის შესახებ ვრცელ სტატიას აქვეყნებს. სტატიაში საუბარია ენერგოკრიზისზე, რომელიც სეპარატისტულ რესპუბლიკაში ბოლო დროს შეიქმნა. რუსეთი როგორც ჩანს აფხაზებს იმ საკანონმდებლო ინიციატივის ჩაგდების გამო სჯის, რომლითაც რუს ინვესტორებს აფხაზეთში განსაკუთრებული პრივილეგიები უნდა მინიჭებოდათ.
გთავაზობთ სტატიის სრულ თარგმანს, რადგან ის ქართული აუდიტორიისთვის საინტერესო ინფორმაციას შეიცავს:
აფხაზეთი ბოლო 30 წლის ყველაზე მძიმე ენერგეტიკული კრიზისის წინაშე დგას.
თვითგამოცხადებული რესპუბლიკის მოსახლეობა მიჩვეულია სხვადასხვა სახის დეფიციტებს, მაგრამ ყოველთვის დარწმუნებული იყვნენ, რომ დახმარების ხელს რუსეთი გაუწვდიდა, რომელიც ისედაც აფინანსებდა აფხაზეთის ბიუჯეტის ნახევარს ბოლო წლების განმავლობაში. თუმცა, აფხაზეთის მიერ რუსეთის მიერ შეთავაზებული ინვესტიციების შეთანხმების განხილვაზე უარმა მოსკოვთან ურთიერთობები გაამწვავა.
ინვესტიციებზე დავა აფხაზეთის პრეზიდენტს, ასლან ბჟანიას, თანამდებობა დაუჯდა, ხოლო იმ ადამიანს, ვინც მას შეცვლის თებერვალში დანიშნული ვადამდელი არჩევნების შედეგად, მოუწევს იმაზე დაფიქრება, თუ როგორ იცხოვროს რუსეთზე დამოკიდებულების პირობებში ისე, რომ აფხაზებისთვის ეროვნული საგანძურად მიჩნეული ღირებულებები არ დათმოს.
1993 წელს, აფხაზეთის ომის დასრულების შემდეგ, სოხუმში გათბობის შესაძლებლობა პრაქტიკულად არ არსებობდა, ამიტომ ამრა ლადარიამ (სახელი შეცვლილია) პორტატული იაპონური კერამიკული ღუმელი შეიძინა, რომელიც ნავთზე მუშაობს. 30 წელზე მეტი ხნის შემდეგ, ამრა, რომელიც ახლა უკვე 74 წლის პენსიონერია, ისევ იძულებულია ეს ღუმელი გამოიყენოს: „ჩემთან თბილა, კომფორტულია. ოდნავ ნავთის სუნი არის, მაგრამ ამას გადავიტანთ“. ამრა გვთხოვს, გვიან საღამოს დავურეკოთ. დილით დენი — და, ალბათ, მობილური კავშირიც — არ იქნება.
სოხუმისა და სხვა აფხაზური ქალაქების ქუჩები ბოლო კვირაში ხმაურიანია: ყველა, ვისაც შეუძლია, ბენზინის გენერატორებს რთავს. ბენზინის დეფიციტი აფხაზეთში ჯერ არ არის, თუმცა ის ძვირია. „გენერატორების ფასმა მოიმატა — დაახლოებით 40-50 პროცენტით, ამიტომ ყველას არ შეუძლია მისი შეძენა, — ამბობს ივანე (სახელი შეცვლილია), რომელიც ახალ ათონში ცხოვრობს. — ვიღაცამ ღუმელი ან ბუხარი იყიდა. მე კი ღუმელს ვანთებ. ჩემი წარმომადგენლობითი მანქანით ახლა შეშას ვზიდავ“.
ბოლო კვირაა, აფხაზეთი ენერგიის მკაცრი ეკონომიის რეჟიმში ცხოვრობს: დღის განმავლობაში დენს ორ 80-წუთიან ინტერვალით რთავენ. საღამოს ცხრა საათიდან დილის შვიდ საათამდე ელექტროენერგია არის — ის რუსეთიდან შედის ღამის დაბალი ტარიფებით. დღიური მაღალი ტარიფების გადასახდელად აფხაზეთს ფული არ აქვს. გასულ კვირაში ელექტროენერგიის არარსებობის გამო სკოლები და საბავშვო ბაღები დაიხურა, ხოლო საავადმყოფოები გენერატორებით მუშაობენ.
ენერგეტიკული კრიზისის ყველაზე მარტივი ახსნა არის რეკორდულად დაბალი წყლის დონე ენგურჰესზე, რომელიც მდებარეობს საქართველოსა და მისგან გამოყოფილ აფხაზეთს შორის დე ფაქტო საზღვარზე. თუმცა ჰესი ერთობლივ მართვაშია — მიღებული ენერგიის განაწილებას ქართულ მხარეს განთავსებული დირექტორატი განაგებს. მისი ხელმძღვანელი, ლევონ მებონია, რამდენიმე დღის წინ აფხაზური დელეგაციის კითხვებზე პასუხისას ამბობდა, რომ შეთანხმებული ენერგიის განაწილებაში — 60% ქართულ მხარეს, 40% აფხაზურ მხარეს — აფხაზეთმა უკვე წლის ლიმიტი ამოწურა და ამასთან, საფასურიც არ გადაუხდია.
ხელმძღვანელის თქმით,ქართული მხარე იძულებულია დარჩენილი ელექტროენერგია გაყიდოს, რათა ჰესის ექსპლუატაციის ხარჯები დაფაროს. „თუ 40%-ის საფასურს გადავიხდით, ენგურში წყალი მოიმატებს?“ — სარკასტულად იკითხა ყოფილმა დეპუტატმა ილია გუნიამ, აფხაზური დელეგაციის ერთ-ერთმა წევრმა. მიუხედავად ყველაფრისა, ამჟამად აფხაზურ მხარეს არც ფული აქვს და არც ენგურშია მინიმუმ გაზაფხულის თოვლის დნობის დაწყებამდე წყალი.
„ეს ჩემს მეხსიერებაში პირველი შემთხვევაა, როცა დენის გამორთვის რეჟიმის ნაცვლად, ელექტროენერგიის მიწოდების რეჟიმია,“ — ამბობს ინალ ხაშიგი, გაზეთ „ჩეგემსკაია პრავდას“ კომენტატორი და რედაქტორი. ის ბინაში ცხოვრობს და გენერატორი ვერ დაეხმარება, ტელეფონს მანქანაში ტენის. „ხელისუფლებას ფული აქვს, რომ ღამის საათებში დენი შეიძინოს, მაგრამ ეს ფულიც ხალხისგან ნელ-ნელა გროვდება: მაგალითად, ახლახან რამდენიმე დღის წინ რუსული ელექტროენერგიის გადასახადი აფხაზეთში უმსხვილესმა ღვინის ქარხანამ დაფარა — მომავალი მოგების გადასახადების ხარჯზე. ახლა, ალბათ, სხვა მსხვილ საწარმოს მოძებნიან, რომელიც „ღამის ელექტროენერგიის“ შემდეგი კვირის საფასურს გადაიხდის.“
„ინტერ რაოს“ წარმომადგენლის თქმით, ამჟამად რუსეთიდან ელექტროენერგიის მიწოდება წინასწარი გადახდის სქემით მიმდინარეობს კონტრაქტის საფუძველზე, რომელიც ახალ წლამდე იწურება. როგორც ამ კვირაში აფხაზეთის ენერგეტიკისა და ტრანსპორტის მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა ჯანსუხ ნანბამ განაცხადა, რესპუბლიკის თხოვნა 2025 წლისთვის 327 მილიონი კილოვატ-საათის მოცულობის ელექტროენერგიის უსასყიდლოდ მიწოდების შესახებ, ჯერჯერობით პასუხის გარეშე რჩება. „წლების განმავლობაში ვიღებდით რუსულ ელექტროენერგიას. ამისთვის უნდა გადაგვეხადა. მაგრამ არავინ გადაიხადა, რუსეთი კი დოტაციებს აძლევდა. ახლა უკვე აღარ ჩქარობს დოტაციების კვლავ მიცემას,“ —დასძენს ივანე, რომელიც ახალ ათონში ცხოვრობს.
ელექტროენერგია, ტურისტი და მანდარინი.
აფხაზეთში დარწმუნებული არიან, რომ პასუხი სწრაფად მოიძებნებოდა, რუსული ხელისუფლება რომ არ ყოფილიყო გაღიზიანებული ინვესტიციების შეთანხმების საკითხში პროგრესის არქონის გამო, რომლის რატიფიცირებასაც მოსკოვი ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში დაჟინებით მოითხოვს. თუმცა, იდეა, რომ რუსულ მსხვილ ბიზნესს — პირველ რიგში, შავი ზღვის თბილ სანაპიროზე უძრავი ქონების მშენებლობაში შესვლის უფლება მისცენ, მოსახლეობაში იმდენად არაპოპულარულია, რომ იმ დღეს, როდესაც შეთანხმება პარლამენტში უნდა განეხილათ, ხალხმა პრეზიდენტის ადმინისტრაციაზე შტურმი განახორციელა და რამდენიმე დღის შემდეგ აფხაზეთის პრეზიდენტი ასლან ბჟანია აიძულა თანამდებობიდან გადმდგარიყო. 3 დეკემბერს პარლამენტმა ინვესტიციების შეთანხმების გაფორმების წინააღმდეგ მისცა ხმა.
რეაქცია სწრაფად მოჰყვა და ტრადიციულად, როგორც აფხაზეთთან, ასევე ყოფილი სსრკ-ის სხვა ტერიტორიებთან მუშაობის დროს ჩამოყალიბებული პრაქტიკით, პირველ რიგში საკვების მიწოდებას შეეხო. 6 დეკემბერს აფხაზეთის პრემიერ-მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა განაცხადა, რომ მანდარინებში, რომლებიც აფხაზმა ფერმერებმა რუსეთში გაგზავნეს, მავნებლები აღმოაჩინეს.
კიდევ რამდენიმე დღის შემდეგ რუსეთის ტუროპერატორთა ასოციაციამ განაცხადა, რომ მიიღო მითითება რუსეთის ეკონომიკის განვითარების სამინისტროდან: აფხაზეთში ტურების გაყიდვა დროებით შეეჩერებინათ. ასოციაციის ვიცე-პრეზიდენტის, არტურ მურადიანის, პირველ განცხადებაში ცალსახად იყო ნათქვამი, რომ ეს — სასჯელი იყო. „სანამ აფხაზები იმ ნორმების დამტკიცებას ეწინააღმდეგებიან, რამაც მათი პრეზიდენტის გადადგომამდე მიგვიყვანა [როდესაც რუსეთი მიიღებდა პრეფერენციებს], აფხაზურ ბიზნესთან „აღმზრდელობითი მუშაობა“ მიმდინარეობს — რუსეთისგან ტურისტული ნაკადის შეწყვეტით, რაც რესპუბლიკის შემოსავლის ძირითადი წყარო იყო,“ — ციტირებდა განცხადებას Газета.ру.
მოგვიანებით ტუროპერატორთა ასოციაციამ განაცხადა, რომ მურადიანის სიტყვები „კონტექსტიდან ამოგლეჯილი იყო“ და ხაზი გაუსვა, რომ რუსეთი აფხაზეთს, როგორც ტურისტულ მიმართულებას, აფასებდა და მომავალშიც დააფასებს. მიუხედავად ამისა, ამ დროისთვის აფხაზეთში დასვენება ორგანიზებული ტურისტებისთვის მიუწვდომელია. ხოლო მათთვის, ვინც თავად გადაწყვეტს გამგზავრებას, „ზამთრის საღამო გაგრაში“ სანთლის შუქზე ან გენერატორის დახმარებით შესაძლოა მეტისმეტად ეგზოტიკური ჩანდეს.
ხალხის მტერი, კრიპტოფერმერი.
გასულ კვირას აფხაზეთში საჩვენებლად წვავდნენ კრიპტოვალუტის მაინინგის მოწყობილობებს, რომლებიც ადგილობრივებმა იპოვეს. ასე გაიგეს აფხაზეთის ფარგლებს გარეთ, რომ პატარა რესპუბლიკაში, რომელიც რუსეთში მხოლოდ მანდარინებით, მთებითა და სანაპირო დასვენებით არის ცნობილი, მაინინგი ენერგიის მოხმარების უდიდეს ინდუსტრიად ითვლება. „რამდენი მცხოვრები ჰყავს აფხაზეთს?“ — ეკითხებოდა აფხაზ სტუმრებს უკვე მოხსენიებული ენგურჰესის დირექტორი. მათ უპასუხეს, რომ 244 ათასი. „თბილისში — მილიონნახევარი და [ელექტროენერგიის] მოხმარება — იგივეა. გავიგე, რომ თქვენ ღამით ინტერნეტი გამორთეთ და მოხმარება მაშინვე 50 მეგავატით შემცირდა.“ „45-ით,“ — შეუსწორეს აფხაზებმა.
ადგილობრივი მოსახლეობისთვის კრიპტოფერმები საიდუმლო არ არის. აფხაზეთმა 2020 წელს კრიპტოვალუტის მაინინგი ლეგალიზაცია მოახდინა, რის შემდეგაც ენერგეტიკოსების შეფასებით, რესპუბლიკაში ელექტროენერგიის მოხმარება მინიმუმ მესამედით გაიზარდა — წლიურად სამ მილიარდ კილოვატ-საათამდე. მალე მაინინგი შეზღუდეს, მაგრამ უკვე ბევრი მოწყობილობა იყო შეტანილი, და შეზღუდვები იშვიათად სრულდებოდა.
გარდა ამისა, დიდი — ასეულობით მოწყობილობის — ფერმები ხშირად ელექტროენერგიას იღებდნენ ოფიციალური მრიცხველების გვერდის ავლით, ფაქტობრივად უფასოდ. ხელისუფლების მცდელობა, გაემკაცრებინათ სასჯელები ქსელებთან უკანონოდ მიერთებისთვის, მათ შორის რუსეთიდან ჩამოტანილი ახალი მრიცხველების დაყენების პროგრამის მეშვეობით, გადახდების ამაღლებაზე ნაკლებად აისახებოდა.
თუმცა, ბევრია მსჯელობა იმის შესახებ, თუ რატომ ვერ მოძებნა აფხაზეთმა სამ ათწლეულში, დამოუკიდებლობის თვითგამოცხადებიდან დღემდე, ვერც ფული და ვერც პოლიტიკური ნება ენგურჰესისა და რამდენიმე მცირე მთიანი ელექტროსადგურის მოდერნიზაციისთვის, რომლებიც ახლა დანგრევის პირასაა და ელექტროენერგიის გენერაციაში აღარ მონაწილეობენ. „პირველი პრეზიდენტიდან [დე ფაქტო დამოუკიდებელი აფხაზეთის] დღემდე, ყველა დროს ამბობდა, რომ ენგურჰესი მოწესრიგებას საჭიროებდა, რომ კაშხალში გაჟონვები იყო, წყალი იკარგებოდა. და 32 წლის განმავლობაში, რაც ომი დასრულდა, ამაში არავინ ერთი რუბლიც კი არ ჩაუდო. ის 1970-იან წლებში აშენდა, განა შეიძლება ამდენი ხანი არაფერი გააკეთო?“ — გაოცებულია ამრა ლადარია სოხუმიდან.
„ადგილობრივი ენერგოსისტემის რეაბილიტაციისთვის დიდი ინვესტიციებია საჭირო,“ — ახსენებს ოლესია ვართანიანი, კავკასიაში უსაფრთხოების პრობლემების მკვლევარი. „და ისევ ჩნდება კითხვა, ვინ იქნება მფლობელი, რადგან არავინ არ მისცემს უბრალოდ ამხელა, უზარმაზარ თანხებს, რომ ყველა ეს კაბელი შეცვალოს, ახალი მრიცხველები დააყენოს და დისტრიბუციის ახალი წესები დანერგოს.“
ამჟამად მაინერები აშკარად განიხილებიან როგორც მტრები, თუმცა ადგილობრივი მოსახლეობა სკეპტიკურად აფასებს ჩინოვნიკების ბოლო დროინდელ პათეტიკუროშწ განცხადებებს. „მთავარი პრობლემა გიგანტური მაინინგ-ფერმებია, რომლებიც მთავრობისა და შეძლებული ადამიანების საკუთრებაა. ეს ხალხის პრობლემა არ არის, — ამბობს ახრა (სახელი შეცვლილია), სოხუმის მკვიდრი. — ხალხს ერთი-ორი-სამი მაინერი აქვს — ეს დიდ ენერგიას არ მოიხმარს. აფხაზეთში თითოეულ სახლზე, წესით, 13 კილოვატი (წელიწადში) განისაზღვრება. თუ ორ-სამ მაინერს დადგამთ, ეს ლიმიტს არ გადააჭარბებს. ამიტომ, ამისთვის გლეხების, საშუალო კლასის ან ჩვეულებრივი ხალხის დადანაშაულებას აზრი არ აქვს. პრობლემა გიგანტური მაინინგ-ფერმებია, სადაც ათასობით აპარატი მუშაობს. ეს მაინერები ჩვენს მთავრობას კვებავენ, ძირითადად იმ ადამიანებს, ვინც ჩვენ ერთ დროს პრეზიდენტებად ავირჩიეთ.“
„საზოგადოებაში დარწმუნებულები არიან, რომ ყოველი დიდი ფერმის უკან დგას გავლენიანი ჩინოვნიკი, — ეთანხმება გაზეთ „ჩეგემსკაია პრავდას“ რედაქტორი ინალ ხაშიგი. — და ეს ადამიანები ხელს აფარებენ ამ ფერმების საქმიანობას. პრობლემა არსებობს, მაგრამ მის წინააღმდეგ რეალური ბრძოლა არ ჩატარებულა. მიუხედავად იმისა, რომ 2020 წლიდან არსებობს შტაბი მაინინგის წინააღმდეგ საბრძოლველად, საქმე ყოველთვის ზერელედ კეთდებოდა.“
აფხაზურ სოციალურ ქსელებში გამოჩნდა ვიდეოები კრიპტოფერმების აღმოჩენისა და მათ მოწყობილობების განადგურების შესახებ, რომლებსაც ან პოულობდნენ, ან თვითონ აბარებდნენ ადგილობრივები. თუმცა, ამ კვირაში მაინინგის თემამ ტრაგედიამდე მიიყვანა საქმე: 19 დეკემბერს, პარლამენტში, აფხაზეთში კრიპტოვალუტის მოპოვების სრული აკრძალვის შესახებ კანონის განხილვის დროს, ორი დეპუტატის — ადგურ ხარაზიასა და კან კვარჩიას — შორის კამათი დაიწყო. მათი დამშვიდების მცდელობისას ვახტანგ კალაძია ხარაზიას იარაღით სასიკვდილოდ დაიჭრა. ხარაზია მიიმალა და, როგორც განაცხადა აფხაზეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელის მოვალეობის შემსრულებელმა რობერტ კიუტმა, ახლა მკვლელობის ეჭვმიტანილად ითვლება. რა კავშირი ჰქონდა მაინინგის თემას მათ დავასთან — გაურკვეველია.
რა უნდა შეიცვალოს, რომ ყველაფერი იგივე დარჩეს?
ასლან ბჟანიას პრეზიდენტის პოსტიდან გადაყენების შემდეგ და 3 დეკემბერს რუსეთთან ინვესტიციების შეთანხმების უარყოფის ოფიციალური გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, აფხაზეთის პოლიტიკურ ელიტაში დაიწყეს მზადება პრეზიდენტის ვადამდელი არჩევნებისთვის. ჯერჯერობით, მხოლოდ ბადრა გუნბამ, აფხაზეთის ყოფილმა ვიცე-პრეზიდენტმა და ამჟამად პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელმა, განაცხადა თავისი კანდიდატურის წამოყენების შესახებ. ვარაუდობენ, რომ მისი კონკურენტები იქნებიან პროტესტის ლიდერები, რომლებმაც გუნბას წინამორბედი გადადგომისკენ აიძულეს — ადგურ არძინბა და ლევან მიქაია.
ხმის მიცემამდე ნახევარი თვით ადრე კანდიდატები, სავარაუდოდ, შეეცდებიან გააბრაზებული და გაყინული ელექტორატის დარწმუნებას, რომ აქვთ იდეები, როგორ დააბრუნონ სახლებში სინათლე და კურორტებზე — გადახდისუნარიანი რუსი ტურისტები, ამავე დროს არ დათმონ აფხაზური სანაპიროსა და სხვა კომერციულად მიმზიდველი მიწების მშენებლობის უფლებებზე კონტროლი.
ყველა ეს იდეა და მათი ავტორი იმ მოცემულობას უნდა დაეფუძნოს, რომ სოხუმისა და მოსკოვის კავშირს ალტერნატივა არ აქვს, რადგან აფხაზეთში პარტნიორული (და შესაბამისად, დამოკიდებული) ურთიერთობების შემცირების მომხრეები უბრალოდ არ არსებობენ. „უნდა გამოჩნდეს ადამიანი, ვინც რუსეთთან ილაპარაკებს და ისეთი ვარიანტს შეარჩევს, რაც ორივე მხარისთვის იქნება მომგებიანი,“ — ამბობს სოხუმელი პენსიონერი ამრა ლადარია. თუმცა, არაა დარწმუნებული, რომ მოსკოვში, სადაც წლების განმავლობაში აფხაზეთს უმსხვილესი მოთამაშეების უძრავი ქონების ბაზარზე დაშვების იდეას ახვედრებდნენ (ინვესტიციების შეთანხმება 2 მილიარდ რუბლზე მეტ პროექტებს მოიცავს), მზად არიან სხვა ვარიანტებზე საუბრისთვის.
„აქამდე აფხაზებს რაღაცების გაჭიანურება, დაპირებები და დათმობების მიღება შეეძლოთ, — ამბობს ოლესია ვართანიანი. — ახლა მგონია, რომ მოსკოვში ყველაფერი ძალიან დაძაბულია და კონკრეტული მოქმედებები უნდათ. ამიტომ ვხედავთ პრობლემებს ელექტროენერგიის მიწოდებაში, მანდარინების ტრანსპორტირებაში და ტურიზმში. ეს აშკარა სიგნალებია ადგილობრივი ელიტებისთვის: არა მხოლოდ შეთანხმების გადახედვა არ იქნება, არამედ რაღაც ელემენტარულიც კი შეიძლება დაიკარგოს.“
თეორიულად, მისი თქმით, რუსეთზე უკიდურესი დამოკიდებულების მიუხედავად, აფხაზეთს წარსულში ჰქონდა შესაძლებლობა, უცხოელ მომწოდებლებთან თანამშრომლობა დაემყარებინა. ასე მაგალითად, პანდემიის დროს ორგანიზებული იყო გადაუდებელი სამედიცინო მიწოდება.
„აფხაზეთის ისტორიაში არის მაგალითები, როცა საერთაშორისო საზოგადოება ერთვებოდა პროცესში და ეს მოსკოვის ზეწოლას ასუსტებდა, რამაც პრობლემის გარკვეული გადაწყვეტის შესაძლებლობა შექმნა. განსაკუთრებით მაშინ, თუ საქმე ჰუმანიტარულ კრიზისს ეხებოდა. როგორც ჩანს, ახლა აფხაზეთი სწორედ ასეთ კრიზისს ებრძვის, — ამბობს ვართანიანი. — მაგრამ ამ ეტაპზე სოხუმში არავინ ფიქრობს ამაზე. უფრო მეტიც, მგონია, რომ ახლა მსოფლიოს სხვა ძალიან ბევრი პრობლემა აქვს.“
ისინი, ვინც გადაყენებულ პრეზიდენტ ბჟანიასთან მუშაობდნენ, და ასევე ოპოზიციონერები, კვლავ დარწმუნებულები არიან, რომ მოლაპარაკებების გონივრული წარმართვის შემთხვევაში მოსკოვში აფხაზეთისთვის მტკივნეულ უძრავი ქონების მშენებლობისა და საკუთრების უფლებებზე საკითხის განხილვა საკანონმდებლო შედეგების გარეშე გაგრძელდება. „ის სანქციები, რომლებიც ახლა აფხაზეთს შეეხება, სავარაუდოდ, ამჟამინდელი აფხაზეთის მმართველების იდეაა, — ფიქრობს ჟურნალისტი ინალ ხაშიგი. — მაგრამ ეს ადამიანები აფხაზეთს ხვალაც მართავენ? მე არ მგონია, რომ რუსეთი მზად არის მეგობრული აფხაზეთის წინააღმდეგ ასეთი ხანგრძლივი სანქციები შემოიღოს.“
ამ ეტაპზე, ის, როგორც აფხაზეთის ყველა მაცხოვრებელი, ცდილობს ენერგეტიკული კრიზისის პირობებში ცხოვრების მკაცრ რეჟიმს შეეგუოს. „დენს დილას საათსა და ოცი წუთით რთავენ და დღის განმავლობაში კიდევ საათსა და ოცი წუთით. ესე იგი, დილის საათსა და ოცი წუთში ყველაფრის გაკეთება უნდა მოასწრო, ისაუზმო და პირი დაიბანო, — ამბობს ხაშიგი. — დღისთვის დარჩენილი საათი და ოცი წუთი ჯერ არ გადამიწყვეტია, როგორ გამოვიყენო.“
