ამერიკული ინტერნეტ კომპანიების მზარდმა ძალაუფლებამ ამერიკის ხელისუფლება შეაშფოთა. რამდენიმე წლიანი ყოყმანის შემდეგ ვაშინგტონმა ევროპას დაუჭირა მხარი და ბიზნესისა და მოქალაქეების უფლებებისთვის ბრძოლაში მეორე ფრონტი გახსნა.
თავიდან კონგრესმენებმა კომპანიები Google, Amazon , Apple და Facebook დაადანაშაულეს იმაში, რომ ისინი “ გადაიქცნენ ისეთ მონოპოლიებად, რომელთა მსგავსი ნავთობბარონების და სარკინიზო მაგნატების შემდეგ კაცობრიობას აღარ ახსოვს.“
გასულ კვირას კი რამდენიმე შტატის პროკურორებმა და ტრამპის ადმინისტრაციის ჩინოვნიკებმა სარჩელი შეიტანეს Google-ის წინააღმდეგ იმ მოტივით, რომ კომპანიამ ინტერნეტზე წვდომის მონოპოლიზება მოახდინა, ბოროტად იყენებს “მეკარის“ როლს და კონკურენციას საეჭვო ბიზნეს–პრაქტიკების გამოყენებით ახრჩობს.
აშშ–ს პირველი ორი ნაბიჯი მოიწონა ევროპამ, რომელიც დიდი ხანია მარტო და უშედეგოდ აწარმოებს უთანასწორ ბრძოლას ამერიკული ჰაიტეკ–გიგანტების წინააღმდეგ. აქამდე ვაშინგტონი თავისიანებს იცავდა ბრიუსელისგან, თუმცა 2020 წლის შემოდგომაზე ამერიკელები ევროპელების მხარეს გადავიდნენ.
სილიკონის ველის კომპანიები დარწმუნებულნი არიან, რომ არაფერს არღვევენ და პირიქით, უფასოდ, ან თითქმის უფასოდ ეხმარებიან ადამიანებს იმუშაონ, იურთიერთონ, ისწავლონ და გაერთონ. დომინირება კი კონკურენციის დროებითი შედეგია და არა სერიოზული საფრთხე კონკურენციისთვის.
ხელისუფლებას ამის არ სჯერა და სადამსჯელო ზომების მთელ არსენალს ამზადებს – მილიარდებიანი ჯარიმებით დაწყებული იძულებითი დაყოფით დამთავრებული: Facebook შეიძლება აიძულონ Instagram და WhatsApp გაყიდოს, Google კი აიძულონ YouTube დათმოს, Android კი ცალკე კომპანიად გამოყოს.
რატომ აღმოჩნდნენ ამერიკული ბიზნესის ჩემპიონები უცებ მიუღებელნი?
თავიდან ბრძოლა ევროკავშირმა დაიწყო. მას არ მოეწონა, როგორ ექცეოდნენ ტექნოლოგიური გიგანტები კონკურენეტებს, მომხმარებელთა პირად მონაცემებს, საავტორო უფლებებს და ექსტრემიზმს საკუთარ პლატფორმებზე.
ევროკავშირმა სამჯერ დააჯარიმა გუგლი საერთო ჯამში 9 მილიარდი დოლარით იმის გამო, რომ ამერიკელები საკუთარ საძიებო სისტემას საკუთარი საოპერაციო სისტემის – ანდროიდის საშუალებით “ქაჩავდნენ“, საკუთარ მაღაზიებს კი საკუთარი საძიებო სისტემით. ფეისბუქი და ამაზონი იმის გამო დასაჯეს, რომ ისინი მომხმარებელთა პირად მონაცემების საკუთარი საქონლის და მომსახურების პოპულარიზაციისთვის იყენებდნენ, ეფლის წინააღმდეგ გამოძიება კი მუსიკალური სერვისების საჩივრის ნიადაგზე დაიწყო, რომლებიც უკმაყოფილო იყვნენ იმით, როგორ ახვევდა აიფონების მწარმოებელი მომხმარებელს თავზე საკუთარ Apple Music–ს.
საქმეები წლობით გრძელდებოდა, ჯარიმები უმნიშვნელო იყო კომპანიების გიგანტურ მაშტაბებთან შედარებით, ახლა კი ქარის წისქვილებთან ბრძოლა უკვე შესაძლოა ჯვაროსნულ ლაშქრობაში გადაიზარდოს, რადგან ევროპას აშშ–ს ხელისუფლებამაც დაუჭირა მხარი, ის კი ერთადერთი ძალაა დედამიწაზე, რომელსაც ამერიკულ ბიზნესზე პირდაპირი გავლენა აქვს.
რადიკალურ ძვრებს წინ უძღვოდა აშშ–ს კონრესის წარმომადგენელთა პალატის გამოძიება, რომელსაც დემოკრატები აკონტროლებენ. კონგრესმენებმა დაკითხვაზე ინტერნეტ გიგანტების ხელმძღვანელები დაიბარეს. სანახაობრივად ამაზონის შეფის; ჯეფ ბეზოსის და ფეისბუქის მფლობელის, მარკ ცუკერბერგის დაკითხვები საინტერესო და ხმაურიანი გამოვიდა, თუმცა საბოლოოდ დემოკრატების მიერ მხარდაჭერილ მამხილებელ ანგარიშს რესპუბლიკელების მხარდაჭერა არ მოუპოვებია. მათ სხვა გზით წასვლა გადაწყვიტეს – არა წესების შეცვლა და კანონების გადაწერა, არამედ სასამართლოში ჩივილი და იმის მტკიცება აირჩიეს, რომ მძლავრი კომპანიები უკვე არსებულ წესებს არღვევენ. მათ Google–ს სასამართლოში უჩივლეს.
კანონის დამცველები დარწმუნებულნი არიან, რომ ინტერნეტ გიგანტი ცდილობს მთელი ინტერნეტ ტრაფიკი საკუთარი სერვისებით გაატაროს, და ყოველი კლიკიდან მოგება მიიღოს, ივაჭროს მომხმარებელთა მონაცემებით და მათი ქცევის შესახებ ინფორმაციით. ასეთი მონოპოლია კი მათი აზრით ვნებს მომხმარებელს და მთლიანად კაპიტალიზმს, ამიტომაც უნდა დაინგრეს.
კომპანია Alphabet, რომელიც Google–ის საძიებო სისტემის გარდა YouTube–ს, Android–ს და ბევრ სხვა რამეს აკონტროლებს, მონოპოლიზმის ბრალდებებს უარყოფს. მათი არგუმენტი ის არის, რომ მათი საძიებო თუ ოპერაციული სისტემები თუ იუთუბის ვიდეოპლატფორმები სრულიად უფასოა, ეს კი ნიშნავს, რომ ინტერნეტ ძიების 80%–ის გუგლის ხელში თავმოყრაც კი მომხმარებელს ვერანაირ ზიანს ვერ მიაყენებს.
აშშ–ს კანონმდებლობის შეცვლის გარეშე მონოპოლიზმის დამტკიცება ადვილი არ იქნება და ვერც სწრაფად მოხდება. სარჩელის სასამართლო განხილვა 2022 წელზე ადრე არ დაიწყება, განხილვებსა და აპელაციებს კი კიდევ რამდენიმე წელი დასჭირდება.
ამიტომაც ამერიკელი პროკურორების ნაბიჯი, რომლებიც გუგლის დანაწევრებას აპირებენ არასერიოზულად იქნა აღქმული. ამ ინფორმაცის გახმაურების დღეს გუგლის აქციები არათუ დაეცა, არამედ 1%–ით გაძვირდა კიდეც.
ყველას კარგად ახსოვს, რომ ამერიკის ხელისუფლებისა Microsoft –ის ბრძოლა 8 წელი გრძელდებოდა.
ეს უზარმაზარი ვადაა ინტერნეტ ტექნოლოგიებისთვის და მანამდე შეიძლება ბევრი რამ შეიცვალოს.
ამერიკულმა ინტერნეტ გიგანტებმა რამდენიმე ათწლეულში პლანეტაზე ცხოვრება მთლიანად შეცვალეს : ეკონომიკა, პოლიტიკა, განათლება, ურთიერთობები და გართობა.
მათ ცხოვრების ყველა სფეროში შეაღწიეს და საკუთარ თავზე მოირგეს ბიზნესი, ვაჭრობა, საზოგადოებრივი დისკუსიებიც კი. ეს თავდაპირველად დასავლური ტექნოლოგიების და ფინანსების უპირატესობის სიმბოლო იყო, ახლა კი თანდათანობით თავის ტკივილად იქცა.
მოქალაქეები და ხელისუფლებები ინტერნეტ გიგანტების დომინირებაში დემოკრატიული წყობის საფუძვლებისა და კაპიტალიზმისთვის საფრთხეებს ხედავენ.
განსაკუთრებულ შეშფოთებას სამი რამ იწვევს:
პირველ რიგში ის, რომ მონოპოლიზაცია კონკურენციას კლავს, კონკურენცია კი საბაზრო ეკონომიკის საფუძველია.
მეორე: რეგულატორები და აქტივისტები უკმაყოფილოები არიან გიგანტების დამოკიდებულებით იმის მიმართ, რა ხდება მათ პლატფორმებზე , მთავარია მათ მოგება მოიტანონ. მათი თქმით, კონტენტის გაფილტვრის სურვილის არქონა შანსს აძლევს ექსტრემისტებს და სხვა ბნელ ძალებს.
და ბოლოს– ამერიკული გიგანტები სხვა ქვეყნების ჯიბეს აცარიელებენ. ისინი ადგილობრივ ბიზნესს ავიწროებენ და ამგვარად დასაქმებას და საგადასახადო შემოსავლებს აყენებენ დარტყმას, მათ ნაცვლად იღებენ მოგებას და ეს თანხები ოფშორებში, ან საკუთარ იურისდიქციაში – აშშ–ში გადააქვთ.
ამ პრობლემების გარდა ამერიკული ტექნოლოგიური გიგანტების მიმართ კიდევ ბევრი პრეტენზიაა – მაგალითად, საინფორმაციო საშუალებების განადგურება მათი სარეკლამო ბიზნეს მოდელის მოშლისა და საძიებო სისტემაში უფასო ციტირების გზით, ასევე დემოკრატიის ნგრევა კანონმდებლობის გვერდის ავლით წინასაარჩევნო კამპანიაში ჩარევისთვის პირობების შექმნის საშუალებით.
გიგანტური ძალაუფლების მქონე კომპანიების მოსათვინიერებლად სამი რეცეპტი არსებობს – არსებული წესების დარღვევისთვის ჯარიმა. ახალი კანონმდებლობის შექმნა, რომელიც თანამედროვეობასთან იქნება ადაპტირებული და მათი დარღვევისთვის დაჯარიმება. და თუ არაფერი უშველის – კომპანიების დაშლა.
ჯერჯერობით პირველი ორი რეცეპტი არაეფექტურია, მესამე გზა კი მხოლოდ აშშ–ში შეიძლება განხორციელდეს, რადგან ეს კომპანიები ამერიკულია. თუმცა, თუნდაც ხელისუფლებამ ამ ზომას მიმართოს, მას მოუწევს დაადასტუროს, რომ კომპანიები მონოპლიურ მდგომარეობას ბოროტად იყენებენ, რაც ადვილი არ იქნება.
გარდა ამისა, ამერიკის ხელისუფლებას სიფრთხილე მართებს, რომ ქვეყნის ინტერესები არ დააზიანოს:
ინტერნეტ გიგანტების ჯგუფი დიდი ხანია ამერიკული ეკონომიკის სისტემური მაფორმირებელი გახდა. მხოლოდ ოთხი ტექნოლოგიური გიგანტის (Amazon, Facebook, Apple, Google) შემოსავლები სამნახევარჯერ აღემატება პორტუგალიის წლიურ მშპ–ს, ორნახევარჯერ მეტია, ვიდრე უკრაინის და ყაზახეთის ეკონომიკა ერთად აღებული.
ასეთი კომპანიების აქციებზე მოდის საფონდო ბირჟის თითქმის მესამედი. მათი საბაზრო ღირებულება 5 ტრილიონ დოლარს აღემატება, წლიური ბრუნვა კი 800 მილიარდს აღწევს. ეს კი იმაზე მეტია, ვიდრე მაგალითად საუდის არაბეთის, თურქეთის, პოლონეთის ან შვეიცარიის წლიური მაჩვენებელი.
