კორონავირუსი, რომელმაც ერთი წელია მსოფლიო თავდაყირა დააყენა შესაძლოა მედიცინაში უდიდესი გარღვევის მიზეზი გახდეს. რომ არა Covid19 ალბათ კიდევ დიდხანს არ დაჩქარდებოდა მატრიცულ რიბო ნუკლეინის მჟავებზე დაფუძნებული პრეპარატების წარმოება, რამაც შესაძლოა მედიცინაში გადატრიალება მოახდინოს.
გამოცემა ბლუმბერგი ამ თემაზე სტატიას აქვეყნებს და წერს, რომ ღამე ყველაზე ბნელი გარიჟრაჟის წინ არის. “ახლა, რა თქმა უნდა ბნელა – SARS-CoV-2 –ის ყველაზე გადამდები ვარიანტები დიდი ბრიტანეთიდან და აფრიკიდან პანდემიას ამძიმებენ მანამ, სანამ საყოველთაო ვაქცინაცია მის დასრულებას შეძლებს. თუმცა, თუ გადავხედავთ Covid19-ის წინააღმდეგ შექმნილი ვაქცინებიდან რამდენიმეს, უკვე შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ გარიჟრაჟი, რომელიც შორს აღარ არის – არა მხოლოდ მზის პირველი სხივები უახლოეს თვეებში, არამედ კაშკაშა სინათლე მომავალ წლებში და ათწლეულებში.“– წერს გამოცემა.
თანდათან სულ უფრო დამაჯერებლად გამოიყურება მოსაზრება, რომ იარაღი, რომელსაც Covid19-ის წინააღმდეგ ვიყენებთ, შეძლებს უფრო მძიმე დაავადებების დამარცხებას, მათ შორის სიმსივნის, რომლითაც დედამიწაზე ყოველწლიურად 10 მილიონი ადამიანი კვდება.
Covid19-ის–ის საწინააღმდეგო ყველაზე წარმატებული ვაქცინები ნუკლეინის მჟავებს იყენებენ, რომლებსაც მატრიცულ რიბო ნუკლეინის მჟავებს ანუ mRNA –ს უწოდებენ.
ერთი ვაქცინა გერმანული BioNTech–ის და მისი ამერიკელი პარტნიორის – Pfizer Inc–ის შექმნილია, მეორე კი ამერიკული კომპანია Moderna Inc.–ის. კიდევ ერთი ვაქცინის დამზადება მალე დასრულდება CureVac NV– ისგან, რომელიც ასევე გერმანიაში მდებარეობს.
ჩვეულებრივი ვაქცინები, როგორც წესი დეაქტივირებული ან შესუსტებული ვირუსებია, რომლებიც ორგანიზმში მოხვედრისას იმუნური პასუხის სტიმულირებას ახდენენ, რომელიც ცოცხალი პათოგენისგან ორგანიზმს იცავს. თუმცა, ასეთი ვაქცინების შესაქმნელად სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერებები და უჯრედული კულტურებია საჭირო. ეს კი დროს ითხოვს და დაინფიცირების შესაძლებლობას ტოვებს.
mRNA ვაქცინებს კი ასეთი პრობლემა არ აქვთ.
ვაქცინის მოქმედების პრინციპი შემდეგნაირია: ის ორგანიზმს ინსტრუქტაჟს აძლევს, რომ წარმოქმნას ცილა, რომელიც კორონავირუსის ზედაპირზე გვხვდება. იმუნური სისტემა შემდეგ ამ ცილის ამოცნობას, მის საწინააღმდეგო ანტისხეულების წარმოებას სწავლობს და იმ მომენტისთვის ემზადება, როცა იგივე ცილები კორონავირუსთან ერთად გამოჩნდება.
სწორედ ამაში მდგომარეობს mRNA–ს დიდი პერსპექტივა: მას შეუძლია ჩვენს უჯრედებს უბრძანოს ნებისმიერი ცილის წარმოება. მათ შორის Covid19-ის გარდა სხვა ბევრი დაავადების ანტიგენისა.
თავის ყოველდღიურ მუშაობაში mRNA მისი მოლეკულური ნათესავის – ჩვენი უჯრედების ბირთვში არსებული დნმ–სგან იღებს ინსტრუქციებს. გენომის ნაწილების კოპირების შემდეგ mRNA– ის ისინი ციტოპლაზმაში გადააქვს, სადაც პატარა უჯრედული „ქარხნები“, ე. წ. რიბოსომები ინფორმაციას ცილის წარმოებისთვის იყენებენ.
BioNTech–მა და Moderna–მ ეს ციკლი დნმ–ს ბირთვში რთული პროცესის გამოტოვებით შეამცირეს. ამის ნაცვლად ისინი ჯერ არკვეევნ, რომელი ცილა სჭირდებათ – მაგალითად, შესაძლოა ეს იყოს ვირუსის გარსზე არსებული სპაიკი. შემდეგ კი ამინომჟავების თანმიმდევრობას მიყვებიან, რისგანაც ეს ცილა შედგება. სწორედ აქედან იღებენ ისინი ზუსტ ინსტრუქციებს, რომელსაც mRNA უნდა იძლეოდეს.
ეს პროცესი შესაძლოა შედარებით სწრაფი იყოს, ამიტომაც არის, რომ წელიწადზე ნაკლები აღმოჩნდა საკმარისი ვაქცინის შესაქმნელად. ასეთ ტემპებში ვაქცინის შექმნა ადრე წარმოუდგენელი იყო. ეს პროცესი ასევე გენეტიკურად უსაფრთხოა – mRNA–ს არ შეუძლია უჯრედის ბირთვში უკან დაბრუნება და ჩვენს დნმ–ში შემთხვევით გენის ჩანერგვა.
მკვლევარები 1970 –იანი წლებიდან ხვდებოდნენ, რომ ამ ტექნიკის საშუალებით ყველა დაავადებასთან ბრძოლა იყო შესაძლებელი. თუმცა, როგორც ეს ხშირად ხდება მეცნიერების სფეროში, კვლევების გაგრძელებას და ყველა მიმდინარე პრობლემებში გარკვევას უზარმაზარი ფული, დრო და მოთმინება ჭირდება, რაც ამ შემთხვევაშიც არ გამოინახა. ათწლიანი ენთუზიაზმის შემდეგ 1990-იან წლებში mRNA აკადემიურ წრეებში არამოდური აღმოჩნდა. პროგრესი თითქოს შეჩერდა. მთავარი წინააღმდეგობა ის გახდა, რომ mRNA–ს ინექციები ცხოველებში ხშირად ფატალურ ანთებებს იწვევდა.
უნგრელმა მეცნიერმა, კატალინ კარიკომ, რომელიც 1980–იანებში აშშ–ში გადავიდა საცხოვრებლად, მთელი თავისი კარიერა mRNA–ს მიუძღვნა, მიუხედავად წარმატებებისა თუ მარცხისა. 1990–იანებში მან დაფინანსება დაკარგა, სამსახურში დააქვეითეს, ხელფასი შეუმცირეს და სხვა პრობლემებსაც წააწყდა. თუმცა, დაჟინებით მიჰყვებოდა დასახულ მიზანს. მოგვიანებით, მას სიმსივნე აღმოაჩნდა, რომელიც დაამარცხა, ამის შემდეგ კი გადამწყვეტი გარღვევა სცადა.
2000-იან წლებში მან და მისმა პარტნიორმა, ვისთან ერთადაც კვლევებს ატარებდა, აღმოაჩინეს, როგორ უნდა შეეცვალათ ურიდინი ისე, რომ თავიდან აეცილებინათ ანთებითი პროცესები და კოდისთვისაც ზიანი არ მიეყენებინათ. საცდელი თაგვები ცოცხლები გადარჩნენ.
ამის შემდეგ კვლევა სტენფორდის უნივერსიტეტის მეცნიერმა, დერიკ როსიმ წაიკითხა, რომელიც მოგვიანებით Moderna-ს თანადამფუძნებელი გახდა. მან ასევე მიიქცია უგურ საჰინის და ოზლემ ტურეჩის ყურადღება– ონკოლოგი ცოლ–ქმრის, რომლებიც BioNTech–ის დამფუძნებლები გახდნენ. მათ კარიკოს ტექნოლოგიის ლიცენზირება მოახდინეს და ის თავისთან დაასაქმეს. თავდაპირველად მათ ყველაზე მეტად სიმსივნის მკურნალობა აინტერესებდათ.
მათ გააცნობიერეს, რომ ტექნოლოგიები, რომლითაც დღეს მსოფლიო კიბოს ებრძვის, მომავალში ისეთივე პრიმიტიულად მოგვეჩვენება, როგორც ცული საოპერაციოში. ავთვისებიანი სიმსივნის გასანადგურებლად მას როგორც წესი რადიაციით ან ქიმიური ნივთიერებებით უმკლავდებიან და ამავე დროს უამრავ სხვა ქსოვილს აზიანებენ.
საჰინის და ტურეჩის აზრით, კიბოსთან ბრძოლის საუკეთესო გზაა მისი ყოველი სახეობა გენეტიკურად უნიკალურად განვიხილოთ და ცალკეული პაციენტების იმუნური სისტემა ამ კონკრეტული მტრის წინააღმდეგ ბრძოლაში “ვავარჯიშოთ“. ამის გაკეთება კი mRNA–ს იდეალურად შეუძლია. მთავარია იპოვოთ ანტიგენი, მიიღოთ მისი “თითის ანაბეჭდი,“ მოახდინოთ უჯრედული ინსტრუქციების რეკონსტრუირება რათა მან “სამიზნე“ სწორად ამოირჩიოს და შემდეგ უკვე ორგანიზმი დანარჩენს თვითონ აკეთებს.
თუ Moderna–ს და BioNTech–ის საქმიანობას გადავხედავთ, ისინი მკერდის, პროსტატის, კანის, კუჭქვეშა ჯირკვლის, ტვინის, ფილტვების და სხვა ტიპის სიმსივნეების სამკურნალო წამლების ცდებზე მუშაობენ, ასევე ყველა ტიპის დაავადების საწინააღმდეგო ვაქცინაზე – გრიპით დაწყებული, ზიკას ვირუსით და ცოფით დამთავრებული. პერსპექტივები კი იმედისმომცემად გამოიყურება.
ყველა აღიარებს, რომ ამ მიმართულებით პროგრესი ნელი იყო. საჰინი და ტურეჩი ამას ნაწილობრივ იმით ხსნიან, რომ ინვესტორებმა ამ სფეროში უზარმაზარი კაპიტალი უნდა ჩადონ, შემდეგ კი ათ წელზე მეტი ელოდონ – კვლევების დაწყების მომენტიდან მარეგულირებელი ორგანოების ნებართვის მიღებამდე. ამის სურვილი კი ადრე ბევრს არ ქონდა.
ბლუმბერგი წერს, რომ Covid19-ის გამო მსოფლიოში ეს პროცესები დაჩქარდა. პანდემიამ mRNA–ს ვაქცინის გრანდიოზული დებიუტი და მათი კონცეფციის საბოლოო დადასტურება გამოიწვია. უკვე საუბრობენ იმაზე, რომ კარიკოს შესაძლოა ნობელის პრემია მიენიჭოს. ამიერიდან mRNA–ს დაფინანსების პრობლემა აღარ ექნება. არც ყურადღება და ენთუზიაზმი მოაკლდება ინვესტორების, მარეგულირებელი ორგანოების და პოლიტიკოსების მხრიდან.
ეს კი იმას ნიშნავს, რომ mRNA–ს კვლევების ბოლო ეტაპი ადვილი და სწრაფი იქნება, რამაც ახლო მომავალში სიმსივნეების და სხვა მძიმე დაავადებების მკურნალობაში შესაძლოა გრანდიოზული გარღვევა მოახდინოს.
რომ არა Covid19 და მსოფლიოს სასოწარკვეთილი სწრაფვა, გამოსავალი დაუყოვნებლივ მოეძებნათ, mRNA–ს ავტორებს ალბათ კიდევ დიდი დრო დაჭირდებოდათ მეთოდის უპირატესობის დასამტკიცებლად.
