ევროკავშირმა წარადგინა გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს რუსული გაზის სრული ბოიკოტის დაწყებას 2026 წლიდან — ახალი კონტრაქტების აკრძალვით და ძველის ეტაპობრივი შეწყვეტით. მიზანი ნათელია: 2027 წლის ბოლომდე ევროპამ აღარ უნდა იყიდოს არც მილსადენის და არც გათხევადებული ბუნებრივი გაზი რუსეთისგან.
ეს ნაბიჯი ნიშნავს არა მხოლოდ ენერგეტიკულ, არამედ გეოპოლიტიკურ განშორებას კრემლისგან. წლების განმავლობაში პუტინი იყენებდა გაზს როგორც ზეწოლის, შანტაჟისა და დაყოფის იარაღს ევროპის წინააღმდეგ. ახლა კი ბრიუსელი ამბობს: „საკმარისია“.
რუსეთის აგრესიის მეოთხე წელს უკრაინის წინააღმდეგ, ევროკავშირმა ბოლოს და ბოლოს მოიფიქრა, როგორ თქვას მთლიანად უარი რუსული გაზზე, რათა შეამციროს კრემლის შესაძლებლობა, დააფინანსოს ომი და ზეწოლა მოახდინოს ევროკავშირის ქვეყნებზე. თუ ეს გეგმა განხორციელდა, 2027 წლის ბოლოსთვის ევროპა აღარ შეიძენს რუსეთში არც მილსადენის გზით მიწოდებულ, არც გათხევადებულ ბუნებრივ გაზს.
ამით მოგებული დარჩება შეერთებული შტატები — ნავთობისა და გაზის უმსხვილესი მწარმოებელი და ევროპის მთავარი ენერგომომწოდებელი. წაგებული კი იქნებიან ევროპაში ვლადიმირ პუტინის მომხრეები, კერძოდ უნგრეთისა და სლოვაკეთის ხელისუფლებები. ისინი არ ჩქარობენ იაფ რუსულ გაზზე უარის თქმას და აყოვნებენ ევროკავშირის სანქციებს რუსეთის წინააღმდეგ უკრაინაში გაჩაღებული ომის გამო.
სწორედ ამიტომაც, ევროპამ სხვა გზას მიმართა.
რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ, ევროკავშირმა შეწყვიტა რუსული ნავთობისა და ქვანახშირის შეძენა, თუმცა გაზზე უარის თქმა გაცილებით რთული აღმოჩნდა. ომამდე პუტინმა გერმანია დაევროკავშირის სხვა ქვეყნები გაზზე დამოკიდებულებად აქცია, და უკრაინაზე თავდასხმამდე ერთი წლით ადრე ევროპასთან გაზის ომი წამოიწყო, რაც ენერგეტიკულ კრიზისად იქცა.
ამ პირობებში, ევროკავშირს არ ეყო გამბედაობა, რუსული გაზის წინააღმდეგ სანქციები დაეწესებინა, ხოლო მოგვიანებით, როდესაც ალტერნატიული მიწოდებები უკვე აეწყო, სანქციების დამმუხრუჭებელ ძალად სწორედ უნგრეთი და სლოვაკეთი იქცნენ — მათ კულუარულად თანაუგრძნობდა „გაზპრომის“ ორი სხვა დიდი კლიენტი — ავსტრია და იტალია.
„რუსეთი არაერთხელ ცდილობდა ჩვენს დაშანტაჟებას და ენერგომატარებლების მიწოდებას ზეწოლის იარაღად იყენებდა. ჩვენ გადავდგით კონკრეტული ნაბიჯები, რათა სამუდამოდ გადავკეტოთ ონკანი და დასრულდეს რუსეთის საწვავის ერა ევროპაში,“ — განაცხადა ევროკომისიის თავმჯდომარემ ურსულა ფონ დერ ლაიენმა.
ევროკომისიის წინადადებები (რომელიც რეალურად ევროკავშირის მთავრობის ფუნქციას ასრულებს) უნდა დაამტკიცონ ევროპარლამენტმა და კავშირის ქვეყნების კვალიფიციურმა უმრავლესობამ.
უნგრეთი კვლავ წინააღმდეგია.
ევროკავშირს უკვე დიდი ხანია დასახული აქვს მიზანი — 2027 წლის ბოლოსთვის რუსულ ენერგომატარებლებზე უარის თქმა. თუმცა აქამდე ვერ მოიფიქრეს, როგორ უნდა მოეხერხებინათ, რომ ევროპულ კომპანიებს საშუალება მისცემოდათ, გამოეცხადებინათ ფორსმაჟორი და აეცილებინათ „გაზპრომისთვის“ კომპენსაციის გადახდა იმ შემთხვევაში, თუ უარს იტყოდნენ გრძელვადიანი კონტრაქტებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულებაზე.
ყველაზე მარტივი გზა იქნებოდა რუსული გაზის წინააღმდეგ სანქციების დაწესება — ისევე როგორც ნავთობისა და ქვანახშირის შემთხვევაში — მაგრამ ამ საკითხზე ერთსულოვნება ვერ მიიღწა. ახალი გეგმა ეტაპობრივ სავაჭრო შეზღუდვებს ითვალისწინებს რუსული გაზის იმპორტზე, რაც ენერგოუსაფრთხოების დაცვის სახელით ხორციელდება.
წინადადების მიხედვით, ახალი კონტრაქტებით რუსული გაზის შეძენა აიკრძალება 2026 წლის 1 იანვრიდან, არსებული მოკლევადიანი კონტრაქტებით — 2026 წლის 17 ივნისიდან, ხოლო გრძელვადიანი კონტრაქტებით — 2027 წლის ბოლოსთვის. ამავე დროს დასრულდება რუსული გათხევადებული გაზის შესყიდვაც.
უნგრეთისა და სლოვაკეთისთვის გამონაკლისი დაწესდა: მათ ნებადართული ექნებათ იმპორტი მოკლევადიანი კონტრაქტებით 2027 წლის ბოლომდე. თუმცა ისინი მაინც უკმაყოფილონი დარჩნენ და ახალ ბერკეტებს ეძებენ ევროკავშირზე ზეწოლისთვის.
უნგრეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, პეტერ სიარტო, მაგალითად, უკრაინისთვის ელექტროენერგიის ტრანზიტის შეწყვეტით დაიმუქრა — მაშინ, როდესაც უკრაინას ევროკავშირიდან შემოტანილი ელექტროენერგიის თითქმის 40% სწორედ უნგრეთის გავლით მიეწოდება.
„ევროკომისიის მიერ რუსული ენერგომატარებლების აკრძალვის პოლიტიკური მოტივაციით დაწერილი გეგმა — სერიოზული შეცდომაა,“ — დაწერა მინისტრმა სოციალურ ქსელ X-ში. — „ეს გეგმა უქმნის საფრთხეს ჩვენს ენერგოუსაფრთხოებას, ზრდის ფასებს და არღვევს ჩვენს სუვერენიტეტს. მათ სურთ, რომ ჩვენ გადავიხადოთ უკრაინის უგუნური მხარდაჭერის ფასი.“
ევროკავშირი არც მალავს, რომ ეს საკითხი ეკონომიკურზე მეტად პოლიტიკურია. გეგმა შექმნილია არა ეკონომიკური სარგებლისთვის, არამედ უკრაინის მხარდასაჭერად და კრემლის ენერგეტიკული შანტაჟისა და „გაზის დიპლომატიისგან“ ევროპის დასაცავად.
„ევროკავშირი რუსეთისკენ აგზავნის ძალიან მკაფიო გზავნილს: საკმარისია,“ — განაცხადა ევროკომისარმა დენ იორგენსენმა, როცა მაისში წარადგინა რუსეთის ნავთობისა და გაზისგან გათავისუფლების გეგმა.
„აღარ მივცემთ რუსეთს უფლებას, გამოიყენოს ენერგომატარებლების მიწოდება ჩვენს წინააღმდეგ. აღარ მივცემთ უფლებას, შანტაჟი მოახდინოს ევროკავშირის ქვეყნებზე. აღარ დავეხმარებით კრემლს, ომის დაფინანსებაში.“
ევროკავშირმა მანამდეც უკვე აკრძალა რუსული ქვანახშირის, ნავთობისა და ნავთობპროდუქტების შეძენა. ომამდე ევროპაში ქვანახშირის იმპორტის თითქმის 50% და ნავთობის 27% რუსეთიდან ხდებოდა — ახლა კი ეს მაჩვენებლები თითქმის ნულია.
გაზის იმპორტიც შემცირდა, მაგრამ სხვა მიზეზების გამო: კრემლმა თვითონ ჩაკეტა ონკანი, ევროპისთვის მთავარი მილსადენი „ჩრდილოეთის ნაკადი“ აფეთქდა, ხოლო უკრაინის გავლით ტრანზიტი შეწყდა. შედეგად, რუსული გაზის წილი ევროპულ იმპორტში 45%-დან (ომამდელი დონე) 13%-მდე დაეცა 2023 წელს — ევროკომისიის მონაცემებით.
თუმცა კრემლი კვლავაც აგრძელებს ომის დაფინანსებას ევროებით: 2024 წელს ევროკავშირმა გაზარდა რუსეთიდან გათხევადებული გაზის შეძენა და მთლიანობაში ენერგომატარებლებზე 23 მილიარდი ევრო გადაუხადა — განაცხადა იორგენსენმა.
ევროპის მხრიდან რუსულ გაზზე უარის თქმა ხელს აძლევს ამერიკას — და შეიძლება დამატებითი კოზირიც გახდეს ევროკავშირის მოლაპარაკებებში დონალდ ტრამპთან იმ სავაჭრო ომზე დაწყებული დიალოგის ფარგლებში, რომლის პირობებიც ჯერ კიდევ გაურკვეველია.
აშშ და ყატარი რუსეთის მიერ გაზის ონკანის „დაკეტვის“ შემდეგ ევროპის მთავარი მომწოდებლები გახდნენ. ახლა კი აშშ-ს აქვს შანსი კიდევ უფრო მეტად განმტკიცდეს ევროპის გაზის ბაზარზე, რომელიც მსოფლიოში უმდიდრესად მიიჩნევა.
Financial Times-ის ინფორმაციით, ამჟამად ევროპული იმპორტის დაახლოებით 20% მოდის ამერიკულ გათხევადებულ ბუნებრივ გაზზე (СПГ). ტრამპის ადმინისტრაცია მიზნად ისახავს მომდევნო ხუთ წელში გააორმაგოს ექსპორტი, და ევროკავშირი ამ მხრივ პირველ რიგში განიხილება.
ამერიკული ენერგომატარებლების შესყიდვის გაზრდას ტრამპიც მოითხოვს სავაჭრო შეთანხმებებზე მოლაპარაკებების ფარგლებში. ევროკავშირს კი ამ შემთხვევაში ცარიელი დაპირებები არ სჭირდება — დამატებითი გაზი მას მართლაც დასჭირდება.
ამიტომ აშშ-მ დიდი ყურადღება მიაქცია დღეს ევროკავშირის მიერ გამოცხადებულ გეგმას. S&P Global-ის ინფორმაციით, ამერიკაში უკვე მზად არის 45,5 მილიონი ტონა გათხევადებული გაზის წარმოების პროექტები წელიწადში, რომლებიც სწორედ ევროპის გეგმას ეყრდნობა 2027 წლიდან რუსულ გაზზე უარის თქმის შესახებ.
თუკი ევროკავშირი ომის დასრულების ან ზავის შემთხვევაში კვლავ განაახლებს გაზის შესყიდვას რუსეთიდან, ამერიკული ეკონომიკა ვერ მიიღებს ამ პროექტებისთვის განკუთვნილ 120 მილიარდი დოლარის ინვესტიციას.
