2023 წლის ნობელის პრემია მედიცინისა და ფიზიოლოგიის დარგში კატალინ კარიკოს (უნგრეთი) და დრიუ ვაისმანს (აშშ) მიენიჭათ იმ აღმოჩენებისთვის, რომლებმაც ახალი ტიპის რნმ-ზე დაფუძნებული ვაქცინის შექმნა შესაძლებელი გახადეს.
კორონავირუსის პანდემიის ორნახევარი წლის განმავლობაში, რნმ-ის ვაქცინების გამოყენებამ Covid-19-ის პრევენციისთვის ხელი შეუწყო ათობით მილიონი ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენას.
როგორც ნობელის კომიტეტის გენერალურმა მდივანმა განმარტა, სამყაროში, რომელმაც ახლახან განიცადა ახალი ინფექციის საშინელი – და, სამწუხაროდ, არა უკანასკნელი ეპიდემია, ამ მეცნიერებმა ნობელის პრიზი ნამდვილად დაიმსახურეს.
გასულ წელს შვედ გენეტიკოსს სვანტე პააბოს გადაშენებული ჰომინიდების გენომისა და ადამიანის ევოლუციის კვლევისთვის უმაღლესი სამედიცინო ჯილდო გადაეცა.
სამედიცინო სამყაროში ძნელია მოიძებნო ერთი აზრი მაინც, რომელსაც მთელს მსოფლიოში ექიმების აბსოლუტური უმრავლესობა ერთხმად და უპირობოდ ეთანხმება.თუმცა, სამყაროში, რომელმაც ახლახან გადაიტანა Covid-ის პანდემია, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ვინმემ სერიოზულად იკამათოს იმაზე, რომ რნმ-ის ვაქცინის ტექნოლოგიის შემქმნელებმა სამართლიანად მიიღეს ნობელი და მათთვის ჯილდოს მინიჭება მხოლოდ დროის საკითხი იყო.
როდესაც მსოფლიო Covid-19-ის ტალღამ მოიცვა, სწორედ ამ ტექნოლოგიამ ხელი შეუწყო პანდემიის შეკავებას ეფექტური და უსაფრთხო მედიკამენტების სწრაფად შექმნით კორონავირუსის თავიდან ასაცილებლად.
დღეს რნმ-ის ვაქცინები კოვიდ-ის წინააღმდეგ ყველა განვითარებულ ქვეყანაში გამოიყენება. საერთო ჯამში, დაახლოებით მილიარდი ადამიანი უკვე აცრილია ამ ტექნოლოგიის გამოყენებით.
ეს ნიშნავს, რომ ნობელის ახალ ლაურეატებს კარიკოსა და ვაისმანს ათეულობით, თუ არა ასობით მილიონის სიცოცხლე აქვთ გადარჩენილი.
ახლა ძნელი დასაჯერებელია, მაგრამ სულ რაღაც სამი წლის წინ მსოფლიოში არც ერთი ოფიციალურად დამტკიცებული რნმ-ის ვაქცინა არ არსებობდა.
უფრო მეტიც, ჩვენ არ ვსაუბრობთ გლობალურ დამტკიცებაზე (ჯანმო-ს დონეზე), არამედ ეროვნულ სამედიცინო რეკომენდაციებზე. ადამიანთა დაავადებების თავიდან ასაცილებლად, ამ ტექნოლოგიის გამოყენებით წარმოებული მედიკამენტები მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ გამოიყენებოდა.
თუმცა, მიზეზი სულაც არ არის ის, რომ პროფესიულ საზოგადოებას ჰქონდა რაიმე პრეტენზია კონკრეტულად რნმ-ის ვაქცინების მიმართ. უბრალოდ, თავად ეს ტექნოლოგია იმდენად ახალი იყო, რომ ჯერ არ იყო სათანადოდ გამოცდილი ადამიანებზე და საბოლოოდ არ იყო დადასტურებული მისი უსაფრთხოება.
მაგრამ “ტრადიციულ” ვაქცინასთან შედარებით, რნმ-ზე დაფუძნებულ პრეპარატებს აქვთ მრავალი უპირატესობა.
ჯერ ერთი, ისინი არ შეიცავენ თავად პათოგენს (თუნდაც დასუსტებულს) – რაც ნიშნავს, რომ შეუძლებელია ვაქცინაციის შედეგად შემთხვევით დაინფიცირება, თუნდაც თეორიულად – ეს სრულიად გამორიცხულია.
მეორეც, ზუსტად იმავე მიზეზით, რნმ-ის ვაქცინების წარმოება უფრო ადვილი და იაფია – თუ წამალთან მუშაობისას ინფექციის გავრცელება შეუძლებელია, არ არის საჭირო ფულის დახარჯვა თანამშრომლებისთვის უსაფრთხოების სპეციალურ ზომებზე.
მესამე, რნმ-ის ვაქცინების იმუნიტეტი უფრო გამძლეა, რადგან იმუნური მექანიზმები გააქტიურებულია როგორც უჯრედის შიგნით, ასევე უჯრედშორის დონეზე.
მაგრამ მთავარი ის არის, რომ რნმ ტექნოლოგია შესაძლებელს ხდის რეკორდულ დროში შემუშავდეს ეფექტური ვაქცინა მეცნიერებისთვის ადრე უცნობი ახალი პათოგენის (ვირუსის ან ბაქტერიის) წინააღმდეგ წარმატების შედარებით მაღალი შანსებით.
Covid-ის პანდემიის კონტექსტში დროის ფაქტორი გადამწყვეტი იყო და ექიმებს არჩევანი არ დაუტოვა. „უფრო დადასტურებული წამლების“ გამოგონების მოლოდინი რეალურად ნიშნავდა სიკვდილის ორდერზე ხელმოწერას მოსახლეობის ყველაზე დაუცველი ჯგუფებისთვის – მოხუცების, ინვალიდების, ქრონიკული ავადმყოფებისთვის.
და ტექნოლოგიამ მართლაც ყველა იმედი გაამართლა. Pfizer ვაქცინის სრული განვითარების ციკლი – თავიდან ბოლომდე – დასრულდა აბსოლუტურად წარმოუდგენელ ვადაში, ერთი კალენდარული წლის განმავლობაში.
უცნობი ვირუსის გენომის დეკოდირება 2020 წლის 11 იანვარს დასრულდა . 31 დეკემბერს წამალმა, რომელმაც ძლივს დაასრულა თავისი პირველი ფართომასშტაბიანი ცდები, მიიღო გადაუდებელი დამტკიცება ჯანმო-ს დონეზე, რამაც შესაძლებელი გახადა დიდი ხნის ნანატრი ვაქცინაციის წარმოების დაწყება.
