კორონავირუსმა მსოფლიო ეკონომიკას უდიდესი დარტყმა მიაყენა, თუმცა დაავადება არც ისეთი მძიმე აღმოჩნდა, როგორც პანდემიის პიკზე ეგონათ – აცხადებენ ეკონომისტები და მასობრივად იწყებენ პროგნოზების გაუმჯობესებას. თუმცა გვაფრთხილებენ, რომ სიხარული ნაადრევია, რადგან ცუდი ამბავიც გვაქვს: ადამიანების გამოჯანმრთელება ისე სწრაფად არ ხდება, როგორც ადრე იმედოვნებდნენ.
ასე რომ, ასი წლის წინანდელი დიდი დეპრესიის შემდეგ ყველაზე ღრმა კრიზისიდან გამოსვლა ჭიანურდება. პრობლემა შესაძლოა ქრონიკულად იქცეს და უფრო დიდ უბედურებად მოგვევლინოს, ვიდრე მკვეთრი, ღრმა ვარდნა და სწრაფი აღდგენაა. საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა 2020 წლის გაუმჯობესეებული პროგნოზის გამოქვეყნებამდე გაგვაფრთხილა, რომ მის მოგვარებას შეიძლება რამდენიმე წელი დასჭირდეს და “ღრმა შრამები“ დატოვოს.
მილიონობით ადამიანი დიდი ხნით დარჩება უმუშევრად, ახალგაზრდობა სრულყოფილ განათლებას ვერ მიიღებს და კარიერის დაწყების შესაძლებლობას დაკარგავს. მთელი რიგი სფეროები გაკოტრდება, მდიდრებსა და ღარიბებს შორის უფსკრული გაიზრდება, სახელმწიფო ვალები კი პირველად მიაღწევს მსოფლიოს ყველა ქვეყნის წლიური მშპ–ს 100%–ს – ამბობს სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელი კრისტალინა გეორგიევა. მისი განცხადებით სავალუტო ფონდმა ივნისში 2020 წელს მსოფლიო ეკონომიკის სერიოზული ვარდნა იწინასწარმეტყველა, თუმცა დღეისათვის სურათი არც ისე საშინელია და ფონდმა პროგნოზი ცოტა გააუმჯობესა.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი ერთადერთი არ არის, ვინც ეს გააკეთა: ბოლო კვირების განმავლობაში მშპს,ს ანუ მოხმარების, წარმოების, ინვესტიციების და ვაჭრობის საერთო მოცულობის ვარდნის შეფასება რამდენიმე ქვეყანამ შეცვალა, შვეიცარიიდან და ტაილანდიდან დაწყებული, პორტუგალიით და საბერძნეთით დამთავრებული.
Ifo–ს ინსტიტუტმა კი, რომელიც ევროპის უმსხვილესი ეკონომიკის – გემანიის ტემპერატურას ზომავს, აღიარა, რომ ზაფხულში ეკონომიკის აღდგენა მოსალოდნელზე უფრო სწრაფი აღმოჩნდა და ამიტომაც 2020 წლის ჯამური ვარდნა 5.2%–ზე მეტი არ იქნება. არადა წინა პროგნოზით გერმანიაში მინუს 6.7%–ს ვარაუდობდნენ.
წარსულში მძიმე პროგნოზების ავტორ ეკონომისტებს დღეს ბევრი ნიშნის მოგებით უყურებს, თუმცა მძიმე სცენარების ავტორები ამბობენ, რომ სწორედ მათი პროგნოზების წყალობით დაიჯერეს ხელისუფლებებმა მოსალოდნელი კატასტროფის რეალურობა და შესაბამისი ზომები მიიღეს.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელი ამბობს, რომ დღევანდელი სიტუაცია სწორედ მსოფლიო ეკონომიკის უპრეცედენტო ანტიკრიზისული მხარდაჭერის შედეგია. ხელისუფლებებმა ბიუჯეტებიდან ჯამში დაახლოებით 12 ტრილიონი დოლარი გამოყვეს მოსახლეობის და ბიზნესის მხარდასაჭერად. ცენტრალურმა ბანკებმა კი დაკრედიტების არნახული მოცულობა უზრუნველყვეს, რის გამოც მილიონობით კომპანიამ გადარჩენა შეძლო.
ფული მთავრდება, კრიზისი კი ჯერ არა
გაზაფხულზე რამდენიმე კვირიან კარანტინში აღმოჩნდა მსოფლიო კონომიკის 85%, რომლის წლიური მოცულობა 80 ტრილიონ დოლარს აღემატება. ზაფხულში საქმიანმა აქტივობამ გამოცოცხლება დაიწყო და ეკონომიკის აღდგენა მოსალოდნელზე უფრო სწრაფად მოხდა სწორედ იმის წყალობით, რომ დასავლეთის მდიდარმა ქვეყნებმა კოლოსალური თანხები დახარჯეს კარანტინის დროს ჩაკეტილი ეკონომიკის მხარდასაჭერად, აზიურმა ქვეყნებმა კი სწრაფად ალაგმეს ეპიდემია და თითქმის ნორმალურ ცხოვრებას დაუბრუნდნენ.
თუმცა, შემოდგომისთვის პროცესი შენელდა, ვირუსი კი შეტევაზე გადავიდა. მასობრივ გადაადგილებებზე და თავშეყრებზე შეზღუდვები კვლავ ძალაშია. ადამიანები აღარც შვებულებებში დადიან, აღარც საქმეებზე, აუქმებენ ქორწილებს, არ დადიან ფეხბურთზე. შედეგად მთელი რიგი სფეროები – ავიაცია, სასტუმროები, რესტორნები, გასართობი ინდუსტრია მსოფლიო ეკონომიკას მძიმე გირებივით კიდია და მას კოვიდამდელ მდგომარეობასთან მიახლოების საშუალებას არ აძლევს.
სამგზავრო ავიაგადაიზვების მოცულობა მაგალითად კვლავ შარშანდელზე 75%–ით ნაკლებია.
ახლო მომავალში მასობრივი ვაქცინაციის იმედის არქონისა და ახალი შეზღუდვების ფონზე ეკონომისტებმა სამომავლო პროგნოზების გადახედვა დაიწყეს. ახლა უკვე უარყოფითი მიმართულებით.
მაგალითად, Ifo–მ გერმანიის მშპს ზრდის პროგნოზი 6.4–დან 5.1 %–მდე შეამცირა 2021 წლისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ წარმოებაზე და არა მომსახურების სფეროზე ორიენტირებული კონტინენტის უმსხვილესი ეკონომიკა სხვებზე უკეთ გაუმკლავდა არა მხოლოდ პანდემიას, არამედ მის ეკონომიკურ შედეგებს. გარდა ამისა, მას დაბალანსებული ბიუჯეტის და მცირე ვალების ხარჯზე ყველაზე მეტი რეზერვები აქვს, რამაც ხელისუფლებას საშუალება მისცა მოსახლეობისა და ბიზნესისთვის ანტიკრიზისული დახმარება გაეწია.
თუმცა ყველას ასე როდი გაუმართლა. სწორედ ამის გამო იზრდება პესიმიზმი უახლოესი წლის მანძილზე ეკონომიკის აღდგენასთან დაკავშირებით.
ეკონომისტები ეჭვობენ, რომ მდიდარი ქვეყნებსაც აღარ ეყოფათ ფინანსური და პოლიტიკური კაპიტალი იმისათვის, რომ ეკონომიკა კიდევ მრავალი თვის განმავლობაში ხელოვნურ სუნთქვაზე ყავდეთ.
ასეთი ნიშნები სახეზეა: დიდმა ბრიტანეთმა სამუშაო ადგილების შესანარჩუნებელი სუბსიდიები და ბიზნესისთვის შეღავათიანი კრედიტები შეზღუდა. აშშ–ს ხელისუფლებამ, რომელიც მსოფლიოში უმსხვილესი ეკონომიკაა, პირველი ანტიკრიზისული 4 ტრილიონ დოლარიანი პაკეტი უკვე დახარჯა, მეორე ანტიკრიზისული პაკეტი 3 მილიარდი დოლარის მოცულობით კი პოლიტიკურ დავებში გაიჭედა. ისევე, როგორც მისი ევროპული ანალოგი – 750 მილიარდ ევროიანი ახალი მარშალის გეგმა, რომლის დამტკიცება ევროკავშირის აღმოსავლელი წევრების – უნგეთის და პოლონეთის დემოკრატიების ბედზე დავაში გადაიზარდა.
შესაძლებლობა ყველა ქვეყანას განსხვავებული აქვს. განვითარებული ქვეყნები მზად არიან დახარჯონ იმდენი, რამდენიც საჭიროა. ღარიბი ქვეყნები ხარჯავენ იმდენს, რამდენიც გამოსდით.
სიღარიბესთან ბრძოლაში სიღატაკე იმარჯვებს
საშუალო შეძლების ქვეყნები კვლავ მდიდრებზე მეტად ზარალდებიან. ამას საერთაშორისო კრედიტორების დასკვნები ადასტურებს.
მაგალითად, დასავლეთ ევროპაში კრიზისი პირადად მოსახლეობის დაახლოებით 40%–ს შეეხო, მეზობელ ქვეყნებში კი თითქმის 75%–ს. ეს მონაცემები ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკს ეკუთვნის.
მათ აგვისტოში დაახლოებით 40 ათასი ადამიანი გამოკითხეს ევროპის ექვს მდიდარ ქვეყანაში, სადაც ხელისუფლებამ ანტიკრიზისული სუბსიდიები და შემწეობები არ დაიშურა, და რვა შედარებით ღარიბ ქვეყანაში : ბელორუსში, უნგრეთში, საბერძნეთში, ეგვიპტეში, პოლონეთში, სერბეთში, თურქეთში და უკრაინაში.
გაირკვა, რომ ძველი სამყაროს პერიფერიებში კორონავირუსის გამო სამსახური დაკარგა გამოკითხულთა 15–მა პროცენტმა, რაც ორჯერ მეტია, ვიდრე მდიდარ ევროპულ ქვეყნებში. ამდენივემ დაკარგა შემოსავალი ოჯახური ბიზნესიდან, როცა დასავლეთ ევროპაში ასეთი მხოლოდ 2 პროცენტია.
მთლიანობაში პანდემიამ კაცობრიობა რამდენიმე წლით უკან დახია სიღარიბის შემცირების გზაზე. მსოფლიო ბანკის მონაცემებით ბოლო 25 წლის მანძილზე მსოლიოში სიღარიბე მუდმივად მცირდებოდა, თუმცა კორონავირუსმა ეს პროცესი სამი წლის წინანდელ მაჩვენებელზე დააბრუნა, რადგან პანდემიის გამო დაახლოებით 100 მილიონი ადამიანი აღმოჩნდება სიღატაკეში – ანუ 1.9 დოლარიანი დღიური შემოსავლის ზღვარზე.
ჯერ კიდევ პანდემიამდე უთანასწორობის შემცირების პერსპექტივებს არაერთი ბარიერი ხვდებოდა. კორონავირუსმა კი ეს პრობლემები კიდევ უფრო გააღრმავა.
მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის პროგნოზით მსოფლიო საქონელბრუნვა წელს 9.2%–ით შემცირდება. ამ შემოდგომისთვის მოსალოდნელი სხვა აპოკალიფსური სცენარების მსგავსად ეს სცენარიც ნაკლებად დრამატული აღმოჩნდა, ვიდრე გაზაფხულზე ვარაუდობდნენ. აპრილში მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია 13%–იან შემცირებას ვარაუდობდა.
თუმცა, ცუდი ამბავი ის არის, რომ 2021 წლისთვის ახლა უკვე უარესი პროგნოზებია, ვიდრე პანდემიის პირველი ტალღის პიკზე.
აპრილში ეკონომისტებს იმედი ქონდათ, რომ უკვე მომავალ წელს მსოფლიო ვაჭრობა 21%–ით გაიზრდებოდა და გასული წლის ვარდნას დააკომპენსირებდა, ახლა კი ისინი მხოლოდ მოკრძალებულ – 7%–იან ზრდას ელიან, რადგან თვლიან, რომ კრიზისიდან გამოსვლას არაერთი წელი დაჭირდება.
ეკონომისტების ვარაუდით, აღდგენის პროცესი ნებისმიერ დროს შეიძლება შეფერხდეს, სანამ პანდემია გრძელდება.
