საერთაშორისო უფლებადამცველმა ორგანიზაციამ Human Rights Watch-მა ადამიანის უფლებათა ტენდენციებზე რიგით 32-ე, ყოველწლიური ანგარიში გამოაქვეყნა.
საქართველოსთან დაკავშირებით ანგარიშში ნათქვამია, რომ 2021 წელს მმართველ ქართულ ოცნებასა და ოპოზიციურ პარტიებს შორის მიმდინარე მწვავე დაპირისპირების ფონზე, საქართველომ ადამიანის უფლებათა რიგ სფეროებში უკუსვლა განიცადა.
„გადაუჭრელ პრობლემად დარჩა სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილ დანაშაულებზე არასათანადო პასუხისმგებლობა. შეშფოთებას იწვევდა სხვა საკითხებიც, მათ შორის პოლიციელთა უხეში ჩარევა შეკრების თავისუფლებაში, თავდასხმები ჟურნალისტებზე და მედიაპლურალიზმის შეზღუდვის მზარდი საფრთხე, ბავშვების ინსტიტუციონალიზაცია, ძალადობა ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და ტრანსგენდერი (ლგბტ) ადამიანების წინააღმდეგ და შრომის პირობების უსაფრთხოების უგულებელყოფა”,– წერია ანგარიშში.
Human Rights Watch-ის თანახმად, ევროკავშირი, აშშ და სხვა დასავლელი პარტნიორები მთელი წლის განმავლობაში ეხმარებოდნენ საქართველოს პოლიტიკური კრიზისის დაძლევაში, აგვისტოში კი ევროკავშირმა განაცხადა, რომ 75 მილიონი ევროს ოდენობის დახმარების მისაღებად საქართველომ ვერ შეასრულა მართლმსაჯულების რეფორმირების პირობები.
მუნიციპალური არჩევნები
ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შეფასებისას, ორგანიზაცია იხსენებს ეუთოს მისიის შეფასებას, რომ არჩევნები კონკურენტული და „ტექნიკურად კარგად ადმინისტრირებული“ იყო, მაგრამ „ამომრჩევლებზე ზეწოლის, ამომრჩეველთა მოსყიდვისა და უთანასწორო პირობების შესახებ ბრალდებებმა პროცესი დააზიანა“. ასევე, „რესურსებს შორის მკვეთრი დისბალანსი და ხელისუფლებაში ყოფნით მინიჭებული შეუსაბამო უპირატესობა მმართველ პარტიას დამატებით აძლევდა ხელს და არათანაბარ საასპარეზო პირობებს ქმნიდა.“
გარდა ამისა, არჩევნების პერიოდის შეფასებისას განხილულია პირველ ოქტომბერს ყოფილი პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის დაკავება და აღნიშნულია, რომ სააკაშვილმა ყველა ბრალდება უარყო და მათ პოლიტიკურად მოტივირებული უწოდა.
სამართალდამცველთა დანაშაულების არასათანადო გამოძიება
Human Rights Watch-ის შეფასებით, სამართალდამცველთა დაუსჯელობა მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულების შემთხვევებზე გადაუჭრელ პრობლემად დარჩა. 2021 წლის სექტემბრისთვის სახალხო დამცველის სამსახურმა 133 საჩივარი მიიღო ციხის პერსონალის თუ პოლიციის მხრიდან არასათანადო მოპყრობის თაობაზე და ყველა ამ შემთხვევაზე გამოძიების დაწყების თხოვნით სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს მიმართა.
„პოლიციამ შეზღუდა შეკრების თავისუფლების უფლება, როდესაც დემონსტრანტებს პარლამენტის შენობის წინ კარვების დადგმის საშუალება არ მისცა.
თებერვალში პოლიციამ 20-ზე მეტი დემონსტრანტი დააკავა დაუმორჩილებლობის ბრალდებით, როდესაც სამართალდამცავებმა დემონსტრანტებს კარავი წაართვა, რასაც იქ შეკრებილ აქტივისტებთან შეხლა-შემოხლა მოჰყვა. 23 თებერვალს პოლიცია ძალის გამოყენებით შეიჭრა ენმ-ის სათაო ოფისში, რათა პარტიის ლიდერი ნიკა მელია, გირაოს დამატებითი თანხის გადაუხდელობის გამო დაეპატიმრებინა. პოლიციამ გამოიყენა ცრემლსადენი გაზი, დააკავა 21 ადამიანი დაუმორჩილებლობის ბრალდებით და ოფისიდან კომპიუტერული სერვერები ამოიღო. ერთ-ერთი წამყვანი ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციის, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის“ (საია) განცხადებით, პოლიციამ ცრემლსადენი გაზის სახით არაპროპორციული ზომა გამოიყენა და ვერ განმარტა კომპიუტერული ტექნიკის ამოღების საფუძვლები“, – წერია ანგარიშში.
ანგარიშში ასევე მოხვდა პარლამენტის მიერ დაჩქარებული წესით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში შეტანილი ცვლილებები, რითიც გამკაცრდა სანქციები წვრილმან ხულიგნობასა და პოლიციის მოთხოვნის დაუმორჩილებლობაზე.
“ქართულმა უფლებადამცველმა ჯგუფებმა ეს ცვლილებები გააკრიტიკეს, რადგან ისინი „კიდევ უფრო დიდ სივრცეს ხსნის საპოლიციო რეპრესიული მექანიზმებისა და სახდელების თვითნებურად გამოყენებისთვის“. უფლებადამცველებმა ხაზი გაუსვეს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებზე სასამართლო გადაწყვეტილებები ხშირად მხოლოდ პოლიციელის ჩვენებებს ეყრდნობა და სამართლიანი სასამართლოს ნორმებს უგულებელყოფს”.
Human Rights Watch-ი ეხმიანება სუს-იდან გამოჟონილ ათასობით ფაილსაც და აცხადეს, რომ ისინი სავარაუდოდ, უკანონო თვალთვალის და მიყურადების გზით იყო მოპოვებული. მასალებში ჟურნალისტების, ოპოზიციური პოლიტიკოსების, საჯარო მოხელეების და უცხოელი დიპლომატების საუბრებიც იყო.
მედიის თავისუფლება
Human Rights Watch-ის ანგარიშის მიხედვით, 2021 წელს ქართველმა ჟურნალისტებმა და მედიის სხვა წარმომადგენლებმა დაშინება და თავდასხმა განიცადეს. ანგარიშში მოხვდა ჟურნალისტ ვახო სანაიაზე თავდასხმა, კულტურის მინისტრ თეა წულუკიანის მიერ „მთავარი არხის“ ჟურნალისტისთვის მიკროფონის წართმევა და 5 ივლისის მოვლენები, “ტვ პირველის” ოპერატორ ლექსო ლაშქარავას გარდაცვალების ჩათვლით.
„5 ივლისს დაგეგმილი „პრაიდ მარშის“ წინააღმდეგ ორგანიზებული ჰომოფობიური ძალადობის დროს, სიძულვილის ჯგუფები სიტყვიერად და ფიზიკურად გაუსწორდნენ მედიის სულ ცოტა 53 თანამშრომელს. რამდენიმე ჟურნალისტი დაშავდა და მათ ხანმოკლე დროით ჰოსპიტალიზაცია დასჭირდათ. პოლიცია ხშირად ადგილზე იყო, მაგრამ ძალადობრივი ინციდენტების აღკვეთა ვერ შეძლო. „ტვ პირველის“ ოპერატორი ალექსანდრე ლაშქარავა, რომელსაც ცემის შედეგად სახის ძვლების მოტეხილობა, ტვინის შერყევა და დაჟეჟილობები ჰქონდა და ქირურგიული ოპერაცია ჩაუტარდა, რამდენიმე დღის შემდეგ საკუთარ ბინაში გარდაცვლილი იპოვეს”,– წერია ანგარიშში და აღნიშნულია, რომ ექსპერტიზის საბოლოო დასკვნის დაჩქარებულად გამოქვეყნებულ შედეგებში ეჭვი შეიტანა საზოგადოებამ და ლაშქარავას ოჯახმა.
სექსუალური ორიენტაცია და გენდერული იდენტობა
ანგარიშში 5 ივლისის მოვლენები ამ კონტექსტშიც არის აღწერილი. HRW-ს აღწერს ულტრამემარჯვენე, პუტინისტი ჯგუფების მიერ თბილისი პრაიდის ოფისის დარბევას, ჟურნალისტებზე ძალადობასა და არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისებში შეჭრას. მასში ნათქვამია, რომ ხელისუფლებამ პრაიდის ორგანიზატორები და მონაწილეები, მათი უსაფრთხოების და შეკრების თავისუფლების დაცვის ნაცვლად, დაადანაშაულა.
კერძოდ, პრემიერმინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა „მიზანშეუწონლად“ გამოაცხადა საჯარო ადგილას იმ დემონსტრაციის გამართვა, რომელსაც „სამოქალაქო დაპირისპირება“ შეიძლება გამოეწვია, შსს-მ შინაგან საქმეთა სამინისტრომ კი გააფრთხილა ორგანიზატორები, არ ჩაეტარებინათ საჯარო ადგილას ასეთი მარში.
ანგარიშში ასევე ნათქვამია, რომ მარტში ხელისუფლებამ პირველად დაუშვა სქესის სამართლებრივი აღიარების პრეცედენტი და ტრანსგენდერ პირს სქესის აღნიშვნა „მამრობითიდან“ „მდედრობითით“ შეუცვალა, ოღონდ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ამ ადამიანმა სქესის შეცვლის ოპერაციის დამადასტურებელი საბუთი წარადგინა. საქართველოში სქესის სამართლებრივი აღიარებისთვის ტრანსგენდერებს სქესის შეცვლის ოპერაციის დამადასტურებელი საბუთის წარდგენა მოეთხოვებათ. HRW-ის შეფასებით, ეს მოთხოვნა სერიოზულ ბარიერებს უქმნის ტრანსგენდერ ადამიანებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში, იწვევს მათ მარგინალიზაციას და უმუშევრობის და სიღარიბის რისკებს ზრდის.
ბავშვთა უფლებები
ბავშვთა უფლებების ნაწილში ანგარიშში აღწერილია საპატრიარქოს დაქვემდებარებაში არსებული ნინოწმინდის პანსიონში განვითარებული მოვლენები. მასში ასევე ვკითხულობთ, რომ პანდემიის გამო, იუნისეფის შეფასებით, დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლის შემდეგ საქართველოში დაახლოებით 50 000 ბავშვი დარჩა განათლებაზე წვდომის გარეშე.
შრომითი უფლებები
ანგარიშში ყურადღება გამახვილებულია იმაზე, რომ შრომითი კანონმდებლობის ძირეული ცვლილებები ძალაში 2021 წლის პირველი იანვრიდან შევიდა და ამ რეფორმამ შრომის ინსპექციის მანდატი გააფართოვა, რომელმაც შრომის ყველა სტანდარტის დაცვის ზედამხედველობა მოიცვა. აქვე ნათქვამია, რომ ასევე, ამოქმედდა ახალი რეგულაციები მუშაობის საათების, ზეგანაკვეთურ მუშაობისა და დასვენების ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით.
HRW-ის აზრით, ამ რეფორმების მიუხედავად, პრობლემად რჩება სათანადო სამუშაო პირობების უზრუნველყოფა — სოციალური დაცვა მინიმალურია, პროფკავშირებს არა აქვთ იურიდიული გარანტიები, რაც მათ სისტემურ ცვლილებებზე ეფექტიანი მოლაპარაკებების წარმართვის შესაძლებლობას მისცემდა, შრომის ინსპექციის ეფექტიანობას კი რესურსების ნაკლებობა აფერხებს. HRW დამოუკიდებელი პროფკავშირის სოლიდარობის ქსელის ივნისის ანგარიშზე დაყრდნობით აღნიშნავს, რომ ექთნების შემოსავალი საარსებო მინიმუმზე ნაკლებია.
ორგანიზციის შეფასებით, პრობლემად რჩება სამუშაო ადგილზე უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. კერძოდ, ანგარიშში შრომის ინსპექციაზე დაყრდსნობით მითითებულია, იანვრიდან სექტემბრის ჩათვლით 20 ადამიანი დაიღუპა და 189 დაშავდა სამუშაოს შესრულების დროს.
“კოვიდ-19-ის პანდემიის გამო მიტანის სერვისზე მოთხოვნის მკვეთრმა ზრდამ სამუშაო ადგილზე უსაფრთხოებისთვის ბრძოლის ახალი კერა გააჩინა. 2021 წლის დასაწყისში 100-ზე მეტმა კურიერმა გამორთო მიტანის სერვისის აპლიკაციები, რათა გაეპროტესტებინათ შრომის არარეალისტური ნორმირება, რომელიც, მათი განცხადებით, სამუშაოს უფრო სახიფათოს ხდიდა“, — ნათქვამია ანგარიშში.
საერთაშორისო აქტორები
Human Rights Watch ანგარიშში ასევე მოხვდა ევროკავშირის, აშშ-სა და სხვა დასავლელი პარტნიორების მედიაციის პროცესი საქართველოს პოლიტიკური კრიზისის დასაძლევად.
გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ თებერვალში ენმ-ის ლიდერის, ნიკა მელიას დაკავების შემდეგ, აშშ-ის საელჩომ წუხილი გამოხატა იმის თაობაზე, რომ ხელისუფლებამ უგულებელყო შეერთებული შტატებისა და სხვა საერთაშორისო პარტნიორების მოწოდებები თავშეკავებისა და დიალოგისკენ, ხოლო ევროკავშირმა განაცხადა, რომ მელიას დაკავების შემდეგ გაზრდილი პოლიტიკური პოლარიზაცია საქართველოს დემოკრატიას ასუსტებდა.
