უკრაინის 31 მარტის არჩევნებამდე რამდენიმე დღით ადრე, რომელიც ცხარე დავას იწვევს, პეტრ პოროშეკოს მოქმედ პარტიას ამომრჩევლის მოსყიდვაში საფუძვლიანად ადანაშაულებენ. ძნელი არ არის მიხვედრა, რა იქნება შემდეგი. ოლიგარქიული დაჯგუფება არჩევნებს მოიპარავს, საპასუხოდ საერთაშორისო დამკვირვებლები ადგილობრივ ხელისუფლებას არჩევნებშის გაყალბებაში დაადანაშაულებენ. თუმცა , მოვიდა დრო დემოკრატიის უკუსვლის სიმპტომების ნაცვლად მთავარ მიზეზს მივხედოთ: არაფორმალურ მმართველობას.
მოლდოვა ამის ნათელი მაგალითია: ნავთობის და საბანკო მაგნატი, ვლადიმირ პლახოტნიუკი ქვეყნის სიდიდით მეორე პოლიტიკურ ძალას აკონტროლებს და სხვა პარტებთან ალიანსი შექმნა ძალაუფლების კონსოლიდაციისთვის. მართალია პლახოტნიუკი სრულად აკონტროლებს პარლამენტს, სამართალდამცავ ორგანოებს და სასამართლოს, მაგრამ ის არ არის დაინტერესებული რომ კენჭი იყაროს. მისი მეტსახელო მოლდოვაში “მეთოჯინეა“, გასულ თვეში ჩატარებულმა არჩევნებმა კი კიდევ უფრო გააძლიერა ქვეყანაში მისი გავლენა.
მოლდოვაში მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე 3226 დოლარია. პლახოტნიუკის სიმდიდრე 3 მილიარდ დოლარად ფასდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისმილიონჯერ უფრო მდიდარია, ვიდრე საშუალო მოლდოველი. არ არის გასაკვირი, რომ რეალური ძალაუფლება მას ეკუთვნის და არა არჩეულ თანამდებობის პირებს. იგივე ეხება რუსეთის მოსაზღვრე ორქვეყანას: საქართველოს და უკრაინას.
როცა საქართველოს პრეზიდენტი ვიყავი, ჩვენი ქვეყანა მსოფლიოში საუკეთესო რეფორმატორად იყო აღიარებული. დღეს საქართველოს თავისი პლახოტნიუკი ჰყავს: მმართველი პარტიის თავმჯდომარე ბიძინა ივანიშვილი. მას საკუთარი 4.9 მილიარდ დოლარიანი კაპიტალი აქვს, რაც თითქმის ქვეყნის მშპ–ს ერთი მსამედია. როგორ დააგროვა ეს სიმდიდრე რუსეთში – ბუნდოვანია. ივანიშვილი საქართველოს მართავს, როგორც თავის სამფლობელოს, ლიალური მოსამართლეებით და უშიშროების რეპრესიული აპარატით.
ივანიშვილის პოლიტიკური აქტიურობა საქართველოს მომავლის მისეული ხედვით არ არის განპირობებული. ძნელია აღწერო მისი პარტიის პლატფორმა, პოლიტიკური შეთავაზებები ან რამე არსებითი მიღწევა მას შემდეგ, რაც ის 2012 წელს ხელისუფლებაში მოვიდა. ივანიშვილი თავის პარტიას განიხილავდა როგორც მორიგ ინვესტიციას, საიდანაც ახლა მოგებას იღებს. სახელმწიფო ინსტიტუტებზე არაფორმალური კონტროლის განხორციელებით ოლიგარქმა საქართველოს ეკონომიკის მონოპოლიზაცია მოახდინა. საერთაშორისო გამჭვირვალობამ ცოტა ხნის წინ საქართველო აღწერა, როგორც “სახელმწიფოს მიტაცების“ ნათელი მაგალითი.
უკრაინას, რომელიც საქართველოზე და მოლდოვაზე დიდია ერთზე მეტი ოლიგარქი ყავს. ყველაზე მდიდარი ფოლადის მაგნატი რინატ ახმეტოვია, როლის ქარხნები კრემლის მიერ მხარდაჭერილ სეპარატისტებს უჭერდა მხარს დონბასში და უკრაინის აღმოსავლეთში. ახმეტოვმა ალიანსი შექმნა მასსავით მილიარდერ უკრაინის პრეზიდენტთან. პოროშენკო, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული საინვესტიციო კომპანიასთან, რომელიც თავის მხრივ წილს ფლობს ახმეტოვის ენერგეტიკულ კომპანიაში, ნიშნავს მარეგულირებელი კომიტეტის წევრებს, რომელიც ენერგომატარებლების ფასებს ადგენს. როცა 2016 წელს კომიტეტმა პოროშენკოს კომპანიის ყოფილი ხელმძღვანელის მეთაურობით ენერგეტიკული სუბსიდიები გასცა, უმსხვილესი ბენეფიცარები სწრედ პოროშენკოსთან და ახმეტოვთან დაკავშირებული ფირმები იყვნენ.
მოლდოვას, საქართველოს და უკრაინას კიდევ ერთი საერთო პრობლემა აქვთ: ისინი რუსეთის მიერ ოკუპირებულები არიან და მათი აგრესიული მეზობელი ხშირად არის ბრალდებული დამოკრატიული განვითარების წარუმატებლობაში. რუსეთის პრეზიდენტს, ვლადიმერ პუტინს არაფრის ეშინია გარდა მის უკანა ეზოში დემოკრატიის განვითარებისა.
თუმცა იმის ნაცვლად, რომ წინააღმდეგობა გაუწიონ, მოლდოვას, საქართველოს და უკრაინის ელიტები პუტინის საქმეს მის ნაცვლად აკეთებენ. ეს შესაძლოა გასაოცრად მოგეჩვენოთ, რადგან სამივე ხელისუფლება თითქოსდა პროდასავლურად არის განწყობილი. ისინი ევროკავშირის აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრები არიან და ნატოს სამხედრო მისიებში მონაწილეობენ. უფრო მეტიც, ამ ქვეყნებში ამომრჩევლები მთლიანად უჭერენ მხარს გამჭვირვალობას, დემოკრატიას და დასავლეთთან უფრო მჭიდრო კავშირს. სწრედ ამიტომაც მმართველი პარტიები, რომლებსაც ოლიგარქები უმაგრებენ ზურგს, ცდილობენ სიტყვით “ევროატლანტიკურ ინტეგრაციაზე“ ისაუბრონ, სინადვილეში კი არანაირი რეფორმა არ გაატარონ, რაც ამ მიზნის მისაღწევად არის აუცილებელი.
შემთხვევითი არ არის, რომ სამივე “თოჯინების მმართველი“ რუსეთში გამდიდრდა. მათი ბიზნეს ინტერესები ნაციონალურ ინტერესებზე წინ დგას. პუტინი ქველმოქმედებით ნამდვილად არ არის ცნობილი: ნებისმიერი ოლიგარქი, რომელმაც რუსეთში მილიარდები იშოვნა კრემლის წინაშე ვალშია. მართალია, ჩრდილოეთის საფრთხე ძალიან დიდია, მაგრამ მთავარი მტერი შიგნით არის. მიტაცებული სახელმწიფო სუსტი სახელმწიფოა, რომელიც საგარეო აგრესიის მიმართ დაუცველია. არაფორმალური მმართველობის პირობებში ბევრისთვის კრიმინალის და ნეპოტიზმის გარდა სიღატაკიდან გამოსავალი ემიგრაციაა. ტვინების გადინების შედეგად ქვეყანაში სულ უფრო ცოტა და სულ უფრო დამშეული მოსახლეობა რჩება, ამიტომაც ოლიგარქს ხმების ყიდვა უფრო იაფად შეუძლია, ვიდრე ოდესმე. პუტნი ამ მანკიერ წრეზე უკეთესს რას ისურვებდა.
რატომ უნდა დარდობდეს ამაზე დასავლეთი? მოლდოვა, საქართველო და უკრაინა ევროკავშირისგან, აშშ–სგან და საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მილიარდობით დახმარებას იღებენ. ეს დაფინანსება ანტიკორუფციული რეფორმების მხარდასაჭერად გამოიყოფა, და მიმღები ქვეყნების მთავრობებმა პროგრესს უნდა მიაღწიონ ამ ინიციატივების რეალიზაციისთვის და დაფინანსების გაგრძელებისთვის.
სინამდვილეში კი ციკლი “რეფორმა დახმარებისთვის“ არც ისე მარტივია. საქართველო, რომელიც მსოფლიოში ერთ სულ მოსახლეზე ამერიკული დახმარების ყველაზე დიდ რაოდენობას იღებს, მსოფლიოში დემოკრატიული უკუსვლის ყველაზე ნათელი მაგალითია. 2014 წელს უკრაინამ სავალუტო ფონდიდან დაახლოებით 13 მილიარდი ამერიკული დოლარი მიიღო, 2014 წლიდან კი თითქმის 2 მილიარდი დოლარი პირდაპირი დახმარების სახით ამერიკელი გადასახადის გადამხდელების ფული, მიუხედავად იმისა, რომ პოროშენკოს ადმინისტრაცია კორუფციასთან ბრძოლაში თავის ვალდებულებებს არ ასრულებს. მოლდოვაში, სადაც ცენტრალური ბანკიდან მილიარდ დოლარზე მეტი მოიპარეს, მნიშვნელოვანი რეფორმების არგატარება არ გვაძლევს იმის იმედს, რომ 183 მილიონი დოლარის კრედიტი სავალუტო ფონდიდან დანიშნულებისამებრ იქნება გამოყენებული.
აშშ–მ კორუფცია უნდა განიხილოს, როგორც საფრთხე ეროვნული უსაფრთხოებისთვის და მხარი დაუჭიროს ამერიკულ ფასეულობებს იმ ქვეყნებში , რომლებიც ამერიკის მხარდაჭერით სარგებლობენ. მიტაცებულ სახელმწიფოებში ჩრდილოვანი მმართველებით კორუფცია ვერ აღმოიფხვრება მხოლოდ ჩინოვნიკების მეშვეობით. ოლიგარქები უნდა დაისაჯონ. პლახოტნიუკი, ივანიშვილი და ახმეტოვი ჩვეულებრივი ბიზნესმენები არ არიან. ისინი თავიანთი საკუთარი მთავრობების აქციონერები და შვილობილი კომპანიები არიან.
ხელისუფლების არაფორმალური ბროკერების წინააღმდეგ სანქციები და დახმარების სწორად გამოყენების უზრუნვეყოფა აშშ–ს გადასახადის გადამხდელების ინტერესების დაცვა იქნება, და ამავე დროს აღმოსავლეთ ევროპაში დემოკრატიას გაამყარებს. მხოლოდ ოლიგარქების ბატონობის დამსხვრევისა და ქვეყნის შიგნით ძლიერი დემოკრატიის მშენებლობით შეძლებენ საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა პუტინიზმის დამარცხებას. ამ გამარჯვებას მთელი მსოფლიო იგრძნობს.
